Biyomlar
Değişik coğrafi ortam şartlarının bulunması nedeniyle yeryüzünde farklı bitki ve hayvan türlerini barındıran bölgeler bulunur. Başta iklim olmak üzere aynı coğrafi ortam koşullarının bulunduğu bölgelerde benzer canlı türleri yaşar. Benzer bitki ve hayvan topluluklarını barındıran her bir bölgeye biyom adı verilir.
Coğrafi ortam koşullarına bağlı olarak her biyomun kendine özgü bitki ve hayvan türleri vardır. Biyomlar, kara biyomları ve su biyomları olmak üzere ikiye ayrılır.
Kara Biyomları
Tropikal Yağmur Ormanları Biyomu
Sıcaklık ve nemin yıl boyunca yüksek olduğu bu biyom biyoçeşitlilik açısından oldukça zengindir. Yeryüzündeki tüm canlı türlerinin yarısından fazlası bu biyom alanlarında yer aldığı tahmin edilmektedir.
Yağmur Ormanları Biyomunda Görülen Başlıca Canlı Türleri
Bitki Türleri
- Her mevsim yeşil kalan geniş yapraklı ağaçlar dan oluşan ormanlardır. Sarmaşık, çalı ve otlardan oluşan zengin orman altı florası bulunur.
Hayvan Türleri
- Orangutan, şempanze, kaplan, jaguar, leopar, antilop, gergedan, domuz, yılan, çeşitli kuş türleri, yarasa, kertenkele, kelebek ve böcekler.
Tropikal yağmur ormanlarının başlıca özellikleri şunlardır:
- Uzun boylu, geniş yapraklı ve her mevsim yeşil kalan ağaçlardan oluşan sık ormanlar vardır.
- Yaprakları geniş ve kalındır. Hatta yapraklarından buharlaşmayı kuvvetlendiren yerler bulunur.
- Bitkiler köklerini toprağın derinliklerine kadar salmaz, genel olarak yüzeydedir.
- Tropikal ormanlar farklı canlı türlerinin yaşamasına olanak tanıyan katmanlardan oluşur. Bu katmanlar üstten alta doğru aşağıdaki gibi sıralanır.
1. Katman: Boyları 40 — 50 metreyi bulan, ışık isteği fazla olan geniş yapraklı ve orman altı türlerin, ağaçların bulunduğu katmandır.
2. Katman: 30 – 40 metre boyundaki ağaçlar ile sarmaşıkların bulunduğu katmandır. Canlıların çoğu Güneş ışığından yararlanmak için bu katmanda yaşar.
3. Katman: Daha az ışık alan küçük ve genç ağaçların oluşturduğu katmandır. Bu katmanda ışık isteği daha az olan canlılar yaşar.
4. Katman: Işık isteği az olan, gölgede yetişebilen otlardan, ağaç köklerinin dökülmüş bitki artıklarından oluşan ve çeşitli böcek türleri ile diğer canlıların yaşadığı katmandır.
Yeryüzündeki bitki ve hayvan türlerinin % 50 — 70’ini barındırdığı tahmin edilen Ekvatoral yağmur ormanları, dünyanın en zengin yaşam alanlarıdır. Her 10 km2‘ye ortalama;
- 15 bin çeşit çiçek,
- 750 çeşit ağaç,
- 400 çeşit kuş,
- 100 çeşit sürüngen,
- 60 çeşit kurbağa,
- 4000 çeşit böcek düşer.
Yayılış Alanları:
- Güney Amerika’da Amazon Havzası ve Orta Amerika’nın doğusu, Orta Afrika’da Kongo Havzası, Güneydoğu Asya ve Endonezya Adaları’nda yaygındır.
Tropikal veya Ekvatoral yağmur ormanlarının çok zengin canlı çeşitliliğine sahip olmasının nedenleri nelerdir?
Bir ekosistemde canlı çeşitliliği besin kaynakları ve enerji miktarıyla doğru orantılıdır. Yaşamın devamı için gerekli olan besin ve enerjiyi bitkiler üretir. Bitkiler de besin üretmek için ihtiyaç duyduğu mineral maddeleri topraktan, havadan ve sudan; enerjiyi de Güneş’ten alır.
Her mevsim yüksek sıcaklık ve bol yağış alan Ekvatoral bölgede daha fazla besin üretilir. Bu durum bitki türleri bakımından zengin olmasına ve bu bitkilerle beslenen otçul hayvanlar ve böcekler ile bunlarla beslenen etçil hayvan çeşitliliği bakımından zengin olmasına neden olur.
Savan Biyomu
Savan biyomu, yazların yağışlı kış döneminin ise kurak geçtiği buna karşılık sıcaklık ortalamalarının yıl boyunca yüksek olduğu alanlarda görülür. Bu biyom alanlarında sıcaklık genellikle 20oC’nin üzerindedir. Bu biyom alanı çok yağışlı ve sıcak olan Ekvatoral iklim bölgeleri ile çok sıcak ve kurak olan sıcak çöl iklim bölgeleri arasındaki geçiş alanlarında yayılış göstermektedir.
Savan Biyomunda Görülen Başlıca Canlı Türleri
Bitki Türleri :
- Yağışlı dönemde yeşerip, kurak dönemde kuruyan 1,5 m boyunda savan adı verilen otlar, çalılar ve seyrek ağaçlar ile akarsu boylarında galeri ormanlarıdır.
Hayvan Türleri:
- Verimli otlaklara sahip olması nedeniyle hayvan varlığı bakımından çok zengindir.
- Aslan, çita, sırtlan, çakal, vahşi köpek, timsah, zürafa, zebra, geyik, antilop, fil, bizon, deve kuşu, babun ve çeşitli kuş türleri.
Yayılış Alanları:
- Güney ve Orta Amerika ile Afrika’da tropikal yağmur ormanlarının çevresinde, Hindistan ve Çin Hindi Yarımadası’nın nispeten daha az yağış alan alçak kesimlerinde ve Avustralya’nın kuzeyinde yaklaşık 200 enlemlerine kadar görülür.
Çöl Biyomu
Çöl biyomu, nem ve yağış miktarının yıl boyunca düşük olduğu alanlarda görülür. Çöl biyomunun görüldüğü alanlar temel oluşum özelliklerine göre tropikal çöl alanları ile ılıman kuşak çöl alanları olarak ikiye ayrılır.
- Tropikal çöller, sürekli yüksek basınç şartları altında bulunduklarından yağışlar çok azdır.
- Ilıman kuşak çölleri, deniz etkisine kapalı karaların iç kısımlarında yer almaktadırlar.
Çöl Biyomunda Görülen Başlıca Canlı Türleri
Bitki Türleri
- Kaktüs gibi kuraklığa dayanıklı su tutan bitkiler ve kurakçıl çalılar.
Hayvan Türleri
- Yılan, kertenkele, akbaba ve kuş türleri, çöl kurbağası, akrep, örümcek gibi böcek türleri, yer sincabı, yarasa, karınca.
Yayılış Alanları
- Kuzey Afrika’da Büyük Sahra, Güney Afrika’da Namib ve Kalahari, Arabistan Yarımadası, İran’ın iç kesimleri, Avustralya’nın iç ve batı ke simleri, Orta Asya (Karakum, Kızılkum, Gobi, Takla Makan), Güney Amerika (Atakama), Kuzey Amerika’da ABD’nin güney ve batı kesimlerinde ve Meksika’da görülür.
Yaprak Döken Ormanlar Biyomu
Ilıman yaprak döken orman biyomu, yazların serin, kışların ılık geçtiği alanlarda görülür. Ilıman okyanusal iklimin etkili olduğu bu biyom, genel olarak orta kuşakta 40o – 60o kuzey enlemlerindeki karalarının batı kıyılarında ve deniz etkisine açık kesimlerinde görülür. Bu iklim şartlarının oluşmasında batı rüzgârları ve sıcak okyanus akıntıları da etkili olur.
Ilıman Yaprak Döken Ormanlar Biyomunda Görülen Başlıca Canlı Türleri
Bitki Türleri
- Kışın yaprağını döken ağaçlardan oluşan geniş yapraklı ormanlar (kızılağaç, kestane, ıhlamur, kayın, gürgen) ile çalı ve çeşitli ot türlerinden oluşan orman altı florası.
Hayvan Türleri
- Ayı, kurt, çakal, yaban domuzu, geyik, karaca, gelincik, sansar, samur, köstebek, çeşitli sürüngen, kuş ve böcek türleri.
Yayılış Alanları
- Batı Avrupa, Kanada’nın batısı, ABD’nin kuzeybatısı, Şili’nin güneybatısı, Asya’nın doğu su, Avustralya’nın güneydoğusu ile Yeni Zelanda ve Karadeniz kıyıları.
Çalı Biyomu
Çalı biyomu, yaz mevsiminin sıcak ve kurak, kış mevsiminin ise yağışlı olduğu orta kuşaktaki alanlarda özellikle Akdeniz ikliminin etkili olduğu alanlarda görülen bir biyomdur. Bu biyomda yaz kuraklığı belirgin, kış mevsimi ise ılıktır. Bu nedenle bu biyomda görülen bitki türleri düşük kış sıcaklıklara karşı duyarlıdır.
Çalı Biyomunda Görülen Başlıca Canlı Türleri
Bitki Türleri
- Yaz kuraklığına dayanıklı ve her mevsim yeşil kalabilen bodur ağaç ve çalılardan oluşan makiler, makilerin tahrip edildiği yerlerde bodur çalı türlerinden oluşan garig, geniş yapraklı ormanların tahrip edildiği yerlerde psödomaki ve yer yer seyrek meşe ormanları.
Puma, kurt, çakal, tilki, yaban koyunu ve keçi—
Hayvan Türleri
- Puma, Kurt, Çakal, Tilki, yaban koyunu ve keçisi, tavşan ve diğer kemirgenler, kokarca, kuş ve böcek çeşitleri.
Yayılış Alanları
- Akdeniz çevresi (Güney Avrupa, Kuzey Afrika kıyıları , ABD’nin Kaliforniya kıyıları, Orta Şili, Güney Afrika’nın güney kıyıları (Kap bölgesi),
Avustralya’nın güney ve güneybatısı.
Ilıman Çayır Biyomu
Ilıman çayır biyomu, orta kuşak bölgelerinde yağış miktarının az olduğu, deniz etkisine uzak olan karaların iç kısımlarındaki yarı kurak iklim koşullarının etkili olduğu yerlerde görülür. Ilıman çayır biyomu Kuzey Yarım Küre’de Güney Yarım Küre’ye göre daha geniş alan kaplar. Bu durum üzerinde orta kuşak alanlarındaki karaların Kuzey Yarım Küre’de daha geniş alan kaplaması etkili olmuştur.
Orta kuşak alanlarında görülen bu biyomdan yaz mevsimi serin, kış mevsimi ise soğuk ve kar yağışlıdır. Bu nedenle bu biyomda yer alan canlı türleri kış dönemindeki düşük sıcaklıklara uyum sağlamış türlerden oluşmaktadır.
Çoğunlukla otsu bitki türlerinin bulunduğu ılıman çayır biyomunda yer yer ağaç türlerine de rastlanır. Bu biyomda yer alan ağaçlar kış dönemindeki düşük sıcaklıklardan olumsuz etkilenmemek için bünyelerindeki su miktarını azaltıp yapraklarını dökerler.
Ilıman Çayır Biyomunda Görülen Başlıca Canlı Türleri
Bitki Türleri
- Yağışlı dönemlerde yeşerip, kurak dönemde kuruyup sararan otsu bitkiler.
Hayvan Türleri
- Kurt, tilki, çakal, bizon, bufalo, lama, kanguru, yabani at, yabani koyun, gelincik, fare, yırtıcı kuşlar ve böcekler.
Yayılış Alanları
- Doğu Avrupa, Orta Asya, Kuzey Amerika’nın iç kesimleri, Güney Amerika’nın güneyi, Güney Afrika ve Avustralya’nın iç kesimleri.
İğne Yapraklı Orman Biyomu
İğne yapraklı orman biyomu, orta kuşağın yüksek enlemlerinde, yazları yağışlı ve serin, kışları çok soğuk ve uzun geçen alanlarda görülür. Bu ormanların oluşmasında 60“ı enlemleri çevresindeki dinamik alçak basınç alanının da etkisi vardır.
İğne yapraklı orman biyomunun görüldüğü alanlarda sıcaklık ortalamalarının düşük olması nedeniyle bu biyomda yaşayan bitki ve hayvan türleri genellikle düşük kış sıcaklıklarına uyum sağlamış türlerdir.
İğne Yapraklı Orman Biyomunda Görülen Başlıca Canlı Türleri
Bitki Türleri
- Kozalaklı iğne yapraklı ağaç türlerinden oluşan ve ayrıca karışık türlerin bulunduğu konifer ormanlardır. Bu ormanlar, uzun ve —60oC’yi aşan şiddetli kış soğuklara dayanıklı ağaçlardır.
Hayvan Türleri
- Sibirya kaplanı, boz ayı, kurt, vaşak, tilki, geyik, Kanada geyiği, kartal, baykuş, samur, vizon, kunduz, porsuk, kar tavşanı, çeşitli kuş ve böcek türleri.
Yayılış Alanları
- Alaska, Kanada, Iskandinavya (Norveç, İsveç ve Finlandiya), Rusya’nın kuzeybatısından Sibirya ve Pasifik kıyılarına kadar olan sahaları da kapsar. Ayrıca Kazakistan ve Moğolistan’ın kuzeyi ile Japonya’nın kuzeyindeki Hokkaido Adası’nı da içine alır.
Tundra Biyomu
Tundra biyomunun görüldüğü alanlarda Güneş ışınlarının yıl boyunca dar açıyla gelmesi nedeniyle düşük sıcaklıklar görülür. Soğuk ve kuru kutup altı iklim koşullarının yaşandığı sahalarda oluşur. Tundralarda, çok soğuk geçen ve —75oC’yi bulan günler, 6 – 10 ay sürer. Bu mevsimde 1 – 2 ay boyunca Güneş hiç doğmaz. Toprak tamamen karlarla örtülü ve derinlere kadar donmuş durumdadır. Kısa süren yaz mevsiminde sıcaklık 10oC’yi geçmez. Toprağın yalnızca üst katmanı çözülür, alt kısımlar donmuş olarak kalır. Bu nedenle eriyen kar ve buzul suları toprağın alt tabakalarına sızmaz ve nemli kalmasını sağlar. Alçak kesimler bataklıklara dönüşür.
Tundra Biyomunda Görülen Başlıca Canlı Türleri
Bitki Türleri
- Ağaç yetişmez; ancak bazı küçük çalı türleri, çeşitli ot türleri ile kaya yosunları ve likenler vardır.
Hayvan Türleri
- Kutup ayısı, kurt, kutup tilkisi, misk öküzü, ren geyiği, karibu, palyaço ördek, kar tavuğu, çeşitli kar kuşları ve yazın ortaya çıkan çeşitli böcekler.
Yayılış Alanları
- Asya’nın kuzeyi (Sibirya kıyıları), İskandinavya’nın kuzey kıyıları, İzlanda Adası, Grönland kıyıları, Alaska’nın batı ve kuzey kıyıları ile Kanada’nın kuzey kıyıları.
Kutup Biyomu
Kutup biyomunun görüldüğü alanlara Güneş ışınları yıl boyunca dar açılarla düşer. Yılın belirli dönemlerinde ise aylarca Güneş hiç doğmaz. Bu nedenle çok düşük sıcaklıklar görülür. Güneş’in batmadığı en sıcak dönemde dahi sıcaklık sıfırın üzerine pek çıkmaz.
Kutup Biyomunda Görülen Başlıca Canlı Türleri
Bitki Türleri
- Bitki örtüsü yoktur. Yılın tamamında yeryüzü buzullarla örtülüdür. Sadece bazı kıyılarda kara ortaya çıkar. Hayvanlar kıyı veya kıyıya yakın yerlerde yaşar.
Hayvan Türleri
- Sadece kıyıda ve kıyıya yakın kesimlerde kutup ayısı, penguen, fok, kutup tilkisi ve çeşitli kutup kuşları vardır. İç kısımlarda hiçbir canlı yaşamaz.
Yayılış Alanları
- Antarktika ve Grönland ile Kuzey Buz Denizi’ndeki bazı adalarda görülür.
Dağ Biyomu
Dağ biyomlarında sıcaklık ve nem gibi ortam koşullarının dikey yönde değişim göstermesi bitki ve hayvan türlerinin de değişmesine neden olur. Dağ biyomlarında yükselti basamaklarına göre canlı çeşitliliği değişim gösterir. Genellikle dağların eteklerinde sıcaklık isteği daha fazla olan türler yer alırken, yukarı çıkıldıkça sıcaklık isteği daha az olan canlılar görülür. Diğer biyomlar genellikle belirli iklim kuşaklarında yer alırken, dağ biyomu bütün iklim kuşaklarında bulunabilmektedir. Bu biyomlara kutup altı bölgelerinden Ekvatoral iklim bölgelerine kadar tüm alanlarda görülebilir.
Dağ Biyomunda Görülen Başlıca Canlı Türleri
Bitki Türleri
- Soğuğa dayanıklı iğne yapraklı orman ve sıcaklığın orman yetişmesine izin vermediği alanlardaki çayırlardır.
Hayvan Türleri
- Puma (dağ aslanı), ayı, kurt, kartal, yak (Tibet öküzü), dağ keçisi, kar tavşanı ve çeşitli kuş ve böcek çeşitleri.
Yayılış Alanları
- Himalaya Dağları, Tibet, Iran, Anadolu, Avrupa’da Alp Dağları, Kafkaslar, Afrika’nın doğusu, Kuzey Amerika’da Kayalık Dağları ve Güney Amerika’da And Dağları.
Su Biyomları
Tuzlu Su Biyomu
Deniz ve okyanus gibi tuzlu su kütleleridir. Dünya yüzeyinin % 72’sini oluşturan en büyük biyomdur.
Okyanus Biyomunda Görülen Başlıca Canlı Türleri
Bitki Türleri
- Bitkisel planktonlar.
Hayvan Türleri
- Balina, yunus, köpekbalığı ve diğer balık türleri ile ahtapot, mürekkep balığı, denizanası gibi yumuşakçalar, midye, istiridye yengeç ve hayvansal planktonlar.
Tatlı Su Biyomu
Akarsu, tatlı su gölleri ve bataklıklar tatlı su biyomlarını oluşturur.
Tatlı Su Biyomlarında Görülen Başlıca Canlı Türleri
Bitki Türleri
- Su yosunları, saz, kamış, nilüfer ve bitkisel planktonlardır.
Hayvan Türleri
Kedi balığı, pirana, alabalık gibi çeşitli balık türleri, kurbağa, su yılanı, yumuşakçalar ve bazı böcek türleri ile hem suda hem karada yaşayan timsah ve su aygırıdır.
