Öğretici Metinler
Öğretici metinler; yazarın olaylar, varlıklar, siyasi, ekonomik, kültürel, bilimsel gelişmelerle ilgili olarak düşündüklerini ileten metinlerdir.
Öğretici metin geleneği gazete ile Tercüman-ı Ahval gazetesinde Şinasi’nin yayımladığı “Mukaddime” ile başlar.
Öğretici metinlerde, sözcükler genellikle gerçek anlamıyla kullanılır.
Öğretici metinlerde, dil “göndericilik işlevi” ile kullanılır.
Öğretici metinlerin amacı; bir bilgiyi, bir düşünceyi okuyucuya aktarmaktır.
Öğretici metinler; açıklamalara dayalı, belirli bir mantık örgüsü içinde gelişir.
Öğretici metinlerde, kanıtlama söz konusu olduğu için nesnellik söz konusudur.
Öğretici metinlerde, ileri sürülen düşüncelerin doğruluğu ya da yanlışlığı tartışılabilir.
Öğretici metinler, ele aldıkları konu ve yazarın üslubu, tercih ettiği dil ve anlatım bakımından türlere ayrılır.
Öğretici metinlerde, yazarın zihniyeti onu diğer yazarlardan ayırır.
Bakış açısıyla yazının ana düşüncesi arasında sıkı bir ilişki vardır.
Öğretici metinlerde yazarın ileri sürdüğü düşünceyi içeren cümle ana düşüncedir.
Ana düşünce, yardımcı düşüncelerle geliştirilmezse sadece bir iddia olarak kalır oysa onun doğruluğunun gösterilmesi gerekir. Yardımcı düşünceler, temel düşünceyi belirli bir açıdan açar, destekler veya buna karşı çıkar.
Her yardımcı düşünceyle temel düşünce arasında karşıtlık-benzerlik, neden—sonuç, yer, zaman gibi karşılıklı bir ilişki söz konusudur ve bu ögeler öğretici metinlerin yapısını oluşturur.
Bilimsel nitelikler taşıyan öğretici metinlerde, “terim” anlamlı sözcüklere çokça yer verilir.
Daha çok açıklayıcı ve tartışmacı anlatım biçimleri kullanılır. Düşünceyi geliştirmek için tanımlama, örneklendirme, tanık gösterme, karşılaştırma kullanılır.
Öğretici metinler, konuyu ele alış ve üslubu bakımından beşe ayrılır:
Tarihî metinler: Tarihî olayların anlatıldığı metinlerdir.
Felsefî metinler: Felsefenin varlık, bilgi, ahlak gibi konularını ele alan metinlerdir.
Bilimsel metinler: Bilimsel araştırmaları, açık ve kesin bir dil ve üslupla ele alan metinlerdir.
Gazete çevresinde gelişen metinler: Makale, fıkra (köşe yazısı), sohbet, röportaj, mülakat, deneme, eleştiri gibi türler gazete çevresinde oluşur.
Kişisel hayatı konu edinen metinler: Biyografi, otobiyografi, anı, günlük, mektup, gezi yazısı gibi türler kişisel hayatı konu alır.
