Dillerin kökenlerine göre sınıflandırılmasında, karşılaştırmalı—tarihsel dil biliminin veri ve bulgularına dayanılarak yeryüzündeki diller muhtemel kaynak birlikteliklerine göre çeşitli dil ailelerine ayrılır. Bu Çalışmalarda, dillerin yapısal benzerlikleri yanında, tarih, coğrafya etnografya, antropoloji gibi dil dışı konulardan da yardım alınır.
Dillerin birbiriyle bir dil ailesi oluşturacak şekilde akrabalıklarının saptanmasında, o dillerin ses-biçim ve söz dizimi yapısı, köken bilgisi ve ortak sözleri bakımlarından benzerlikleri ölçüt alınır.
A) Hint-Avrupa Dilleri
- 5000 yıl önce Karadeniz’in kuzeyindeki bozkırlarda konuşulduğu ve MÖ ||| binlerden sonra bölünmeye başladığı düşünülen teorik bir dilin adıdır.
- Avrupa’nın büyük bir bölümü, güneybatı ve güneydoğu Asya’da, Amerika ve Afrika’da konuşulur.
- Macarca, Estonca ve Fince dışındaki neredeyse bütün Avrupa dilleri ve Asya dillerinden Farsça ve Hindistan’da konuşulan birçok dil bu grup içinde yer alır.
- Hint-Avrupa, konuşur sayısı bakımından dünyanın en kalabalık di| ailesidir. Bu grupta en az 150 dil tespit edilmiştir.
- Hint-Avrupa dil ailesi içindeki diller şöyle sıralanabilir:
Avrupa Kolu
- a) Latin Dilleri: Grubun ana dili Latincedir. Latince, Romalıların Sezar Dönemi’nde (MÖ 58-51) Fransa’yı işgal etmesinden sonra Roma uygarlığı ve kültürünü temsil eder. Yerli dilleri asimile ederek Fransızcanın temelini oluşturmuştur. Fransızca (Fransa ve Belçika’da konuşulur.), İspanyolca, Romence, Portekizce (Brezilya, Portekiz ve Angola’da konuşulur), İtalyanca, Katalanca Latinceden türeyen dillerdir. İspanya’da ve Amerika kıtasında yaklaşık 300 milyon kişinin ana dili olan İspanyolca, konuşur sayısı bakımından grubun en büyük dilidir.
- b) Germen Dilleri: Almanca (Almanya, İsviçre, Lihtenşayn, Lüksemburg), İngilizce (İngiltere, ABD, Kanada, Avustralya, Güney Afrika Cumhuriyeti, İrlanda, Yeni Zelanda), Friz dili, Felemenk dili Proto—Germen dilinin Batı Germen kolunu; İsveççe, Norveççe, Danca, Faroese ve İzlanda dili Kuzey Germen kolunu; Gotik ise Doğu Germen kolunu temsil etmektedir. Frizce Hollanda’nın kuzeyinde konuşulan ve İngilizceye yakın bir dildir. Germen dillerinin ilk yazılı belgeleri MS III’üncü yüzyıla kadar uzanır.
- c) Slav Dilleri: Rusça, Bulgarca, Lehçe (Polonya dili), Sırpça, Boşnakça, Hırvatça, Çekçe, Makedonca, Slovakça vb. diller Genel Slav kolunu oluşturur. Rusça, Beyaz Rusça Ve Ukrayna dikli Doğu Slavcayı; Bulgarca, Sırpça, Hırvatça ve Boşnakça Güney Slavcayı; Lehçe, Çekçe ve Slovakça ise Batı Slavcayı temsil eder. Slav dilleri arasında karşılıklı anlaşılabilirlik önemli bir sorundur. Rusçayı yaklaşık 150 milyon kişi ana dili, 65 milyon kişi ise yabancı dil olarak konuşmaktadır. Ukranca 50 milyon, Lehçe 35 milyon, Hırvatça 5 milyon, Boşnakça 1,5 milyon, Çekçe 10 milyon ve Beyaz Rusça 10 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır.
- d) Bağımsız Diller: Yunanca, Arnavutça, İrlanda dili; Litvanca, Latviya hiçbir alt gruba girmeyen bağımsız Avrupa dilleridir.
- Bunlardan İrlanda dili, İskoç Galcesi, Breton ve Wesh Eski Keltçenin, Yunanca da Antik Grekçenin temsilcileridir. Kelt (Celtic) dilleri, Roma İmparatorluğu döneminde ve bundan önce başta İngiliz adaları olmak üzere kuzeybatı Fransa’nın Brittany yarımadasında konuşulmuştur.
Asya (Hint) Kolu
- a) Hint-Urdu (Hint-Ari) Dilleri: Hint—Urdu, Bihari, Pencabi, Guyarati ve Bengali Eski Sanskritçenin; Farsça ve Peştonca İrancanın devamıdır. Hintçe Hindistan’da; Urduca Pakistan’da konuşulur. Hintçe esas olarak Sanskritçenin, Pakistan’da (Urdu) konuşulan diyalekt ise Farsçanın etkisinde kalmıştır. Hindistan, Surinam, Guyana, Trinidad ve Tobago’da konuşulan diller ve Bengali Hint-Urdu dilleri arasındadır.
- b) İran Dilleri: İran dillerinin en önemlileri İran’da 65 milyon kişi tarafından konuşulan Farsça, Afganistan ile Pakistan’da 15 milyon kişi tarafından konuşulan Peştonca ve Tacikistan’da konuşulan Tacikçe’dir. Kafkaslarda konuşulan Osetçe de bir İran dilidir. Zazaca ve Kürtçe (Kurmanci / Sorani) bu aileye dâhildir.
B) Hami-Sami (Afro-Asyatik) Dilleri
- Adını Nuh peygamberin Ham ve Sam adlı iki oğlundan alır.
- Arap yarımadası ve Kuzey Afrika’da konuşulan 250’den fazla dilden oluşur.
- Arapça, İbranice, Amhara (Habeşçe), Aramca, Akatça ile Libya-Berberi dilleri bu grupta yer alır. Akatça ölü bir dildir.
- Günümüzde yaklaşık 350 milyon kişi konuşmaktadır.
C) Çin-Tibet Dilleri
- Güney-Doğu Asya’da yer alan irili ufaklı üç yüze yakın dilden oluşur. Bu grup, “Çin” ve “Tibet” olmak üzere ikiye ayrılır. Bunlardan Çince Mandarin Çincesi adıyla ve Pekin ağzına dayalı bir yazı dili geliştirmiştir. 500 milyondan fazla kişinin (Tayvan ve Singapur’da konuşanlarla 900 milyona yakın) konuştuğu Mandarin Çincesi, dünyada en çok insanın konuştuğu anadildir.
- Çin’de bunlardan başka Yue, Kejia, Wu, Hiang ve Gan dilleri de çok insan tarafından konuşulmaktadır. Çince, Çin idiogramlarına dayalı hece sayısı sitemiyle yazılır.
- Dünyada konuşur sayısı en çok olan ikinci dildir.
- Grubun diğer dilleri Tibetçe Burmaca yaklaşık 15 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır.
D) Bantu Dilleri
- Orta ve Güney Afrika’da konuşulan Swahili, Kongo, MC Çuana, Gonda dilleridir.
- Tanzanya, Uganda, Kongo ve Kenya’da konuşulan Swahili en yaygın olan dildir. Yaklaşık 200 milyon insan tarafı
konuşulur.
E) Kafkas Dilleri
- Kafkaslar, çok farklı etnik unsurun yaşadığı bölgedir. yüzden bölgede dil birliğinden, dil ailesinden tam anlam
söz etmek pek mümkün değildir. - Kafkaslarda “Altay Dilleri
- Türkçesi, Kalmuk Moğolcası…) ve “Hint—Avrupa Dilleri” menice, Osetçe, Talişçe) bazıları konuşulmaktadır.
- Kuzey ve Güney Kafkasya’da konuşulan Gürcüce, Abhazca, Çerkezce, İnguşça, Çeçen—Lezgi, Avarca “Kafkas Dilleri” grubunda yer alır.
F) Amerika Dilleri
- Kuzey Amerika’da 351, Meksika ve Orta Amerika’da 96, Güney Amerika’da 793 dil sayılmıştır.
G) Okyanus ve Avustralya Dilleri
Avustralya’da 96, Malezya ve Polinezya’da 263 dil tespit edilmiştir. Endonezya, Cava, Havai, Polinezya, Malanezya, Malaya, Papua dilleri bu gruptadır.
H) UraI-Altay Dilleri
- Ural-Altay Dilleri terimi sıkça kullanılmakta, ancak Ural grubu ile Altay grubu arasında erillik-dişillik ayrımının bulunmaması, sondan eklemelilik vs. benzerliklerine karşın genetik bağ olduğunu kanıtlayacak kesin bilgiler yoktur.
- Bazı araştırmacılar, ”Ural—Altay Dilleri” grubunu kabul etmekte, bazıları ise kabul etmeyip “Altay Dilleri” ve “Ural Dilleri” adıyla iki ayrı grup kabul etmektedir.
Altay Dilleri
- Türkçe, dünya dil aileleri arasında Altay Dil Ailesi içerisinde yer almaktadır.
- Altay Dil Grubu, XIX. yüzyılın başlarına kadar “Ural-Altay Dil Ailesi” olarak adlandırılan bir dil grubu içinde yer alıyordu. Günümüzde Ural ve Altay dilleri ayrı birer grup olarak ele alınmaktadır.
- Altay dil ailesi Hint—Avrupa ve Çin-Tibet dil ailelerinden sonra üçüncü büyük dil ailesidir. Türkçe Moğolca, Mançuca-Tunguzca, Korece ve Japonca ile aynı dil grubunda yer alır.
- Korece ve Japoncanın Türkçeyle aynı grupta yer alıp almadığı kesinlik kazanmamıştır.
- Moğolca ise Türkçeye en yakın dildir.
Ural Dilleri
- Ural dilleri arasındaki bağ oldukça sağlamdır. Yaklaşık otuz dilden oluşur.
Fin (Finlandiya’da), Macar (Macaristan’da), Eston (Estonya’da), Lap Samoyed (Rusya’da) dilleri grubun en önemli dilleridir.
