BLOKLARIN KURULUŞU
1. Truman Doktrini
Bu doktrinin öngördüğü amaç; Sovyet Rusya ’nın Orta Doğu ve Akdeniz’e inmek için tehdit ettiği Türkiye ve Yunanistan’a ABD’nin askeri yardım yapmasıdır.
Sovyet Rusya’nın yayılmaya çalıştığı yerler İngiltere’nin çıkar alanları idi. Ancak İkinci Dünya Savaşı’ndan ağır yaralar alarak çıkan İngiltere, bu bölgeleri savunacak güçte değildi. Gücünü kaybettiğinin farkında olan İngiltere, canlanan Rus yayılmacılığının karşısına dikebilecek yeni bir gücün arayışı içine girdi. Bundan dolayı İngiltere, Şubat 1947’de ABD Hükümeti’ne, biri Türkiye ve biri de Yunanistan hakkında olmak üzere iki memorandum (muhtıra) verdi. Bu memorandumlarda “Türkiye’nin Batı savunması için ehemmiyeti belirtilerek Türkiye’ye hem ekonomik hem de askeri yardım yapılması gerektiği, İngiltere’nin bu yardımları yapamayacağı ve hatta Yunanistan’daki askerlerini dahi geri çekmek zorunda bulunduğu ve dolayısıyla sorumluluğun ABD’ye düştüğü” belirtildi.
İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ABD’nin tekrar kabuğuna çekilerek Avrupa’yı kendi başına bırakması söz konusu oldu. Ancak Sovyet Rusya’nın emperyalizme hız vermesi, ABD’yi gerçekçi olmayan ümitlere kapılmaktan kısa sürede kurtardı. Savaştan sonraki barış döneminde Sovyet Rusya ile iş birliği yapamayacağını anlayan ABD, komünizmin ortaya çıkardığı evrensel tehlike karşısında milletlerarası politikanın küresel yapısı içinde hürriyet düzeninin korunması konusunda sorumluluklar almaktan kaçınmadı.
- Böylece geleneksel ABD dış politikasında radikal bir değişim meydana geldi ve Monroe Doktrini’nden Truman Doktrini’ne geçiş ortaya çıktı. Bu küresel koşullar altında Başkan Truman, 12 Mart 1947 tarihinde Amerikan Kongresi’nden:
- Türkiye ve Yunanistan’a 400 milyon dolarlık askeri yardımın yapılması için kendisine yetki verilmesini
- Türkiye’nin toprak bütünlüğünün korunmasının Orta Doğu düzeninin korunması için bir zaruret olduğunu
- Türkiye ile Yunanistan’ın durumlarının birbirine bağlılığı olduğunu; Yunanistan’ın silahlı bir azınlığın kontrolü altına girdiği takdirde,
- Türkiye’nin güvenliğinin tehlikeye girebileceğini ve dolayısıyla karışıklığın ve düzensizliğin bütün Orta Doğu’ya yayılabileceğini duyurdu. Amerikan Kongresi 22 Mayıs’ta Yunanistan’a 300 milyon ve Türkiye’ye de 100 milyon dolarlık bir askeri yardım yapılmasını kabul etti.
2. Marshall Planı
Bu doktrinin amacı, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra maddi yoksulluk çeken ve Sovyet Rusya tarafından ele geçirilmek istenen Avrupa’ya ABD’nin ekonomik yardımda bulunmasıdır. Altı yıllık savaş Avrupalı devletlerin ekonomik kaynaklarını tüketmişti. Savaş bütün ülkelerde ağır tahribat yapmıştı. Bir bakıma toplumlar açlıktan kıvranmaktaydı. Ekonomileri harekete geçirecek kaynak yoktu. Sovyet Rusya, fakirliğin müsait zeminini fırsat bilerek Avrupa’da komünizm propagandasını şiddetlendirdi. Komünist partilerin kuvvetli olduğu Fransa ve İtalya’da Sovyet Rusya, faaliyetlere başladı. Bu partiler aracılığı ile karışıklıklar çıkardı ve bu ülkelerin ekonomilerini felce uğrattı. Sovyet Rusya’nın baskısı karşısında Avrupalı devletlerin ekonomik sıkıntılarına yardımcı olmak isteyen ABD, Haziran 1945 ile Aralık 1946 arasında Batı Avrupa’ya 15 milyar dolar ekonomik yardımda bulundu. Bu yardım Batı Avrupa’da ekonomik sıkıntıları ortadan kaldırmadı. Truman Doktrini ile ABD’nin dış politikası değişti ve bu devletin günümüz politikası şekillendi. Batı Avrupa’ya yapılan 15 milyar dolarlık yardımdan istenilen sonucun alınamaması üzerine ABD, yeni bir formül arayışı içine girdi ve bu formülde Dış işleri Bakanı George Marshall’ın 5 Haziran 1947 günü Harvard Üniversitesi’nde verdiği bir nutukta açıklandı.
Buna göre,
- Avrupalı devletler kendi aralarında ekonomik iş birliğine girişecek ve birbirlerinin eksikliklerini kendileri tamamlayacak
- Bu genel iş birliği sonunda bir açık ortaya çıkarsa ABD, bu açığın kapatılması için yardım edecek.
Marshall Planı adını alan bu teklifi görüşmek üzere 27 Haziran 1947’de Paris’te bir toplantı yapıldı. George Marshall, bu planına Sovyet uydularını da dahil ettiği için, Paris toplantısına Sovyet Rusya da katıldı. Ancak yapıcı bir katkıda bulunmak için değil, görüşmeleri sabote etmek için Paris’teki toplantıya katılan Sovyet Rusya, amacına ulaşamadığı için 2 Temmuz 1947’de konferansı terk etti.
Daha sonra İngiltere, Fransa, Belçika, İtalya, Portekiz, İrlanda, Yunanistan, Türkiye, Hollanda, Lüksemburg, İsviçre, İzlanda, Avusturya, Norveç, Danimarka ve İsveç’in katılmasıyla toplanan 16’lar konferansı 22 Eylül 1947’de, ABD’ye sunulmak üzere bir “Avrupa Ekonomik Kalkınma Programı” hazırladı. Bu programı kabul eden ABD, 3 Nisan 1948’de Dış Yardım Kanunu’nu çıkardı. Bu kanuna dayanan ABD daha ilk yılında 16’lara 6 milyar dolarlık bir ekonomik yardım yaptı. Dış Yardım Kanunu’nun çıkması üzerine 16 Avrupa ülkesi, 16 Nisan 1948’de “Avrupa İktisadi İşbirliği Teşkilatı”nı kurdular. Marshall Planı’na karşılık Sovyet Rusya da, uyduları ile kendileri arasındaki
ekonomik ilişkileri ve iş birliğini sıkılaştırmak için “Molotof Planı” adını verdikleri ikili ticaret sistemini kurdu.
3. Batı Avrupa Birliği
Sovyet Rusya; Marshall Planı’na katılmak isteyen ve Avrupa’da demokrasinin öncüsü gibi hareket eden Çekoslovakya’da Şubat 1948’de komünistlerin başa geçmesini sağlayan bir darbe yaptı. Bu darbe ile Doğu Avrupa, Orta Avrupa ve Balkanlarda hakimiyetini tamamlayan Sovyet Rusya, yüzünü Batı Avrupa’ya çevirdi. Çekoslovakya’daki darbeden sonra Sovyet Rusya’nın niyetini anlayan Avrupalı devletler harekete geçti. İngiltere, Fransa, Belçika, Hollanda ve Lüksemburg arasında, 4 Mart 1948’de Brüksel’de başlayan toplantı, 17 Mart 1948’de Batı Avrupa Birliği’ni kuran bir antlaşmanın imzalanması ile sona erdi.
Bu antlaşma ile “Beş devlet aralarındaki her türlü iş birliğinden başka, taraflardan biri Avrupa’da bir silahlı saldırıya uğradığı takdirde, diğerleri her türlü vasıtalarla onun yardımına gidecek” maddesi kabul edildi.
Batı Avrupa Birliği, Avrupa’daki Sovyet tehdit ve yayılmasına karşı alınan ilk askeri tedbirdir. Ancak bu ittifakın içinde ABD, olmadığı için Batı Avrupa Birliği, Sovyet Rusya’nın karşısında bir denge unsuru olmaktan yoksun kaldı.
4. NATO’nun Kuruluşu (1949)
Kuruluş Nedenleri
ABD’nin dünyanın yeni bir barış düzenine kavuşturulması için Sovyet Rusya ile bir iş birliği yapma imkânı bulamaması
ABD’nin, Sovyet Rusya’nın yayılmasına karşı “Durdurma (Containment) Politikası” benimsemesi
ABD’nin öncü ğünde kurulacak uluslararası bir örg ün dışında başka bir gücün Sovyet Rusya’yı durduramayacağı düşüncesi ABD, Monıroe Doktrin’inden bu yana Avrupa ile ittifaklara girmiyordu. Ancak Avrupa’daki durum da ciddi tehlikeler oluşturuyordu. Sovyet Rusya’nın Berlin Buhranı’nı çıkarması üzerine Vandenberg Kararları alındı. ABD’nin Kanada ve Batı Avrupa ülkeleriyle temasa geçmesinden sonra 4 Nisan 1949’da 12 Batılı ülke ile birlikte NATO (Kuzey Atlantik Paktı) kuruldu.
