Ekosistemlerde canlılar arasındaki beslenme ilişkileri, enerjinin ve maddelerin akışını belirler. Bu ilişkiler iki temel kavramla ifade edilir: **besin zinciri** ve **besin ağı**. Bir **besin zinciri**, enerjinin üreticiden tüketicilere doğru tek yönlü ve doğrusal akışını gösteren basit bir sıralamadır (örneğin: ot → tavşan → tilki). Bu model, ekosistemdeki enerji transferini anlamak için temel bir yoldur, ancak doğadaki karmaşık ilişkileri tam olarak yansıtmaz. Bunun aksine, bir **besin ağı** ise birden fazla besin zincirinin iç içe geçerek oluşturduğu karmaşık bir yapıdır. Bir besin ağında, bir tüketici genellikle birden fazla besin kaynağına sahip olabilir. Bu çok yönlü ilişkiler, ekosisteme daha fazla denge ve kararlılık kazandırır, çünkü bir canlı popülasyonu azaldığında, ondan beslenen canlılar alternatif besin kaynaklarına yönelebilir. Besin zincirinin ve ağının temel bileşenleri, kendi besinini üreten **üreticiler**, üreticilerle veya diğer tüketicilerle beslenen **tüketiciler** ve organik maddeleri parçalayarak ekosisteme geri kazandıran **ayrıştırıcılardır**.

---

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Aşağıdaki besin zincirinde yer alan canlının, hangi trofik düzeyde olduğu doğru eşleştirilmiştir?
Çim $\rightarrow$ Tavşan $\rightarrow$ Tilki
A) Çim: Birincil tüketici
B) Tavşan: Üretici
C) Tilki: İkincil tüketici
D) Çim: İkincil tüketici

Doğru Cevap: C
Çözüm: Çim üreticidir. Tavşan çimle beslendiği için birincil tüketicidir. Tilki ise tavşanla beslendiği için ikincil tüketicidir.

2. Bir besin ağında, birincil tüketicilerin sayısının azalması, ikincil tüketicileri nasıl etkiler?
A) İkincil tüketicilerin sayısı artar.
B) İkincil tüketiciler için besin kaynağı azalır, bu da sayılarının azalmasına neden olur.
C) İkincil tüketiciler doğrudan etkilenmez.
D) Üçüncül tüketicilerin sayısı artar.

Doğru Cevap: B
Çözüm: İkincil tüketiciler, birincil tüketicilerle beslenirler. Bu nedenle, birincil tüketicilerin sayısının azalması, ikincil tüketiciler için besin kıtlığına yol açar ve sayılarının azalmasına neden olur.

3. Aşağıdaki canlılardan hangisi bir besin zincirinin temelini oluşturan üreticidir?
A) Mantar
B) Aslan
C) Alg
D) Solucan

Doğru Cevap: C
Çözüm: **Algler**, fotosentez yaparak kendi besinlerini üreten canlılardır. Besin zincirinin temelinde yer alırlar.

4. Bir besin ağının, bir besin zincirine göre daha kararlı olmasının temel nedeni nedir?
A) Daha az canlı türü içermesi
B) Enerji akışının daha hızlı olması
C) Her canlının birden fazla besin kaynağına sahip olması
D) Ayrıştırıcıların sayısının daha az olması

Doğru Cevap: C
Çözüm: Besin ağları, bir türün birden fazla besin kaynağına sahip olması sayesinde, bir popülasyonun azalması durumunda diğer türlerin hayatta kalmasını sağlar ve ekosisteme kararlılık kazandırır.

5. Bir besin piramidinde, üreticilerden son tüketicilere doğru gidildikçe aktarılan enerji miktarı nasıl değişir?
A) Azalır
B) Artar
C) Değişmez
D) Önce artar, sonra azalır

Doğru Cevap: A
Çözüm: Enerjinin yaklaşık %90’ı her trofik düzeyde ısı olarak kaybedildiği için, bir üst basamağa aktarılan enerji miktarı her zaman azalır.

6. Aşağıdaki canlılardan hangisi hem etçil hem otçul (hepçil) olarak beslenerek, bir besin ağında birden fazla trofik düzeyde yer alabilir?
A) Koyun
B) Tilki
C) Ayı
D) Kurbağa

Doğru Cevap: C
Çözüm: Ayılar hem bitkisel besinlerle hem de hayvansal besinlerle (örneğin balıklarla) beslenerek hem birincil hem de ikincil tüketici rolü üstlenebilir.

7. Bir besin ağında, zehirli bir maddenin biyolojik birikim (biyomagnifikasyon) göstermesi durumunda, en yüksek zehir konsantrasyonu hangi canlıda gözlenir?
A) Üretici
B) Birincil tüketici
C) İkincil tüketici
D) Son tüketici

Doğru Cevap: D
Çözüm: Biyolojik birikim, zehirli maddelerin besin zincirinde yukarı doğru birikerek konsantrasyonunun artmasıdır. Bu nedenle en yüksek konsantrasyon, zincirin en üst basamağındaki son tüketicilerde görülür.

8. Aşağıdaki besin zincirinde yer alan canlılardan hangisi ikincil tüketici rolündedir?
Ot $\rightarrow$ Çekirge $\rightarrow$ Kurbağa $\rightarrow$ Yılan
A) Ot
B) Çekirge
C) Kurbağa
D) Yılan

Doğru Cevap: C
Çözüm: Ot üreticidir. Çekirge otla beslenen birincil tüketicidir. Kurbağa ise çekirgeyle beslenen ikincil tüketicidir.

9. Bir ekosistemdeki maddelerin döngüsünü tamamlayan ve besin ağındaki tüm trofik düzeylerle ilişki kuran canlı grubu hangisidir?
A) Üreticiler
B) Otçullar
C) Ayrıştırıcılar
D) Üçüncül tüketiciler

Doğru Cevap: C
Çözüm: Ayrıştırıcılar (mantarlar ve bakteriler gibi), ölü canlıları ve atıkları parçalayarak inorganik maddeleri ekosisteme geri kazandırırlar. Bu süreç, besin zincirindeki tüm halkaları kapsar.

10. Bir besin zincirinde üreticilerin azalması, hem birincil hem de ikincil tüketicileri nasıl etkiler?
A) Birincil tüketiciler artarken, ikincil tüketiciler azalır.
B) Her iki popülasyon da artar.
C) Her iki popülasyon da azalır.
D) Birincil tüketiciler azalırken, ikincil tüketiciler artar.

Doğru Cevap: C
Çözüm: Üreticiler azalırsa, onlarla beslenen birincil tüketicilerin sayısı azalır. Bu durum, birincil tüketicilerle beslenen ikincil tüketiciler için de besin kıtlığına yol açarak onların da azalmasına neden olur.

11. Aşağıdakilerden hangisi bir besin zinciri örneği değildir?
A) Ot $\rightarrow$ Zebra $\rightarrow$ Aslan
B) Alg $\rightarrow$ Balık $\rightarrow$ Ayı
C) Kirpi $\rightarrow$ Solucan $\rightarrow$ Böcek
D) Elma $\rightarrow$ İnsan

Doğru Cevap: C
Çözüm: Kirpi, solucan ve böcekten oluşan zincirde, kirpi solucanla beslenir, ancak solucan böcekle beslenmez. Bu zincirde doğru bir enerji akışı sıralaması yoktur.

12. Bir besin piramidinde, yukarı doğru çıkıldıkça aşağıdakilerden hangisi genellikle azalır?
A) Vücut büyüklüğü
B) Biyokütle
C) Birey sayısı
D) Depo edilen zehir miktarı

Doğru Cevap: B
Çözüm: Enerjinin her basamakta büyük oranda kaybedilmesi nedeniyle, bir üst basamağa aktarılan biyokütle miktarı azalır.

13. Bir besin ağında, bir türün yok olması durumunda, bu türle beslenen canlıların hayatta kalma şansı daha yüksek olur. Bunun nedeni hangi kavramla açıklanır?
A) Besin zincirinin kararlılığı
B) Alternatif besin kaynaklarının varlığı
C) Biyolojik birikim
D) Dengeleyici faktörler

Doğru Cevap: B
Çözüm: Besin ağları, bir türün birden fazla besin kaynağına sahip olmasıyla karakterize edilir. Bu durum, besin kaynaklarından biri azaldığında veya yok olduğunda, alternatiflere yönelmeyi mümkün kılar.

14. Bir besin zincirinin ilk basamağında yer alan üreticilerin görevi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Ölü canlıları parçalamak
B) Işık enerjisini kimyasal enerjiye dönüştürmek
C) Diğer canlıları avlamak
D) Su ve mineralleri ayrıştırmak

Doğru Cevap: B
Çözüm: Üreticiler (bitkiler, algler), fotosentez yaparak güneş ışığı enerjisini besinlerin kimyasal bağ enerjisine dönüştürerek ekosisteme enerji sağlarlar.

15. Aşağıdaki canlılardan hangisi bir besin piramidinin hem birincil hem de ikincil tüketicisi olabilir?
A) Tavşan
B) Fare
C) Kurt
D) İnsan

Doğru Cevap: D
Çözüm: İnsan, hem bitkisel (birincil tüketici) hem de hayvansal (ikincil tüketici) besinlerle beslendiği için, bir besin ağında birden fazla trofik düzeyde yer alır.