Dalgalar, enerjinin bir noktadan başka bir noktaya taşınması sürecidir. Bu süreçte ortamın kendisi değil, yalnızca titreşim hareketi ilerler. Dalgalar, sahip oldukları özelliklere göre farklı şekillerde sınıflandırılabilir.

Titreşim Doğrultusuna Göre Sınıflandırma

Dalga oluşturan taneciklerin titreşim yönü ile dalganın yayılma yönü arasındaki ilişkiye göre dalgalar ikiye ayrılır:

• Enine (Transvers) Dalgalar: Titreşim doğrultusu, dalganın yayılma doğrultusuna dik olan dalgalardır.
  • Örnekler:
    • Elektromanyetik dalgalar (ışık, radyo dalgaları, mikrodalga, X ışınları)
    • Su dalgaları (yüzeydeki kısmı)
    • Yay üzerinde oluşturulan dalgalardan biri (yukarı-aşağı hareket ettirilen bir yayın oluşturduğu dalga)
• Boyuna (Longitudinal) Dalgalar: Titreşim doğrultusu, dalganın yayılma doğrultusuna paralel olan dalgalardır.
  • Örnekler:
    • Ses dalgaları
    • Yay üzerinde oluşturulan dalgalardan biri (ileri-geri itilip çekilen bir yayın oluşturduğu dalga)

Ortamın Maddesel Yapısına Göre Sınıflandırma

Dalganın yayılması için maddesel bir ortama (katı, sıvı, gaz) ihtiyaç duyup duymadığına göre dalgalar ikiye ayrılır:

• Mekanik Dalgalar: Yayılması için maddesel bir ortama ihtiyaç duyan dalgalardır. Bu dalgalar, ortam taneciklerinin titreşimi ile enerjiyi iletirler.
  • Örnekler: Ses dalgaları, su dalgaları, deprem dalgaları, yay ve ip dalgaları. Bu dalgalar boşlukta yayılamazlar.
• Elektromanyetik Dalgalar: Yayılması için maddesel bir ortama ihtiyaç duymayan, boşlukta da yayılan dalgalardır. Bu dalgalar, elektrik ve manyetik alanların titreşimi ile oluşurlar.
  • Örnekler: Radyo dalgaları, mikrodalgalar, kızılötesi ışınlar, görünür ışık, morötesi ışınlar, X ışınları ve gama ışınları.

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Soru Aşağıdakilerden hangisi hem enine hem de boyuna dalga özelliği gösterebilir? A) Işık B) Ses C) Su D) Yay

Çözüm: Yay dalgaları, üzerine etki eden kuvvete göre hem ileri-geri (boyuna) hem de yukarı-aşağı (enine) hareketlerle dalga oluşturabilir. Su dalgalarının yüzey kısmı enine, derinlik kısmı ise boyuna özellikler gösterse de, yay bu iki dalga türünün de tek bir ortamda oluşumuna en iyi örnektir. Doğru Cevap: D

2. Soru Aşağıdaki dalgalardan hangisi yayılması için maddesel bir ortama ihtiyaç duymaz? A) Ses dalgası B) Su dalgası C) Radyo dalgası D) Deprem dalgası

Çözüm: Radyo dalgası, elektromanyetik bir dalga türüdür ve yayılması için maddesel bir ortama ihtiyaç duymaz, boşlukta da yayılabilir. Doğru Cevap: C

3. Soru Aşağıdakilerden hangisi boyuna dalga örneğidir? A) Işık dalgası B) Su dalgası C) Ses dalgası D) Radyo dalgası

Çözüm: Ses dalgaları, havadaki taneciklerin titreşim yönüyle sesin yayılma yönünün paralel olması nedeniyle boyuna dalga örneğidir. Doğru Cevap: C

4. Soru Mekanik dalgalar ve elektromanyetik dalgalar arasındaki temel fark nedir? A) Taşıdıkları enerji miktarı B) Hızları C) Yayılma ortamı D) Frekansları

Çözüm: Mekanik dalgalar yayılmak için maddesel bir ortama ihtiyaç duyarken, elektromanyetik dalgalar boşlukta da yayılabilir. Bu, iki dalga türü arasındaki en temel farktır. Doğru Cevap: C

5. Soru Aşağıdaki tabloda, dalga türlerinin doğru eşleştirildiği seçenek hangisidir? | Dalga Türü | Taşıdığı Enerjiye Göre | Titreşim Doğrultusuna Göre | | :— | :— | :— | | Işık | Mekanik | Enine | | Ses | Elektromanyetik | Boyuna | | Su | Mekanik | Enine | | Yay | Elektromanyetik | Boyuna |

Çözüm: Işık elektromanyetik, ses mekanik bir dalgadır. Dolayısıyla ilk iki satır yanlış. Su dalgaları mekanik dalgadır ve yüzeydeki titreşimi eninedir, bu nedenle C seçeneği doğru eşleştirilmiştir. Doğru Cevap: C