Mıknatıs ve Manyetik Alan 10. sınıf Fizik


Kategoriler: 10. Sınıf Fizik, Elektrik ve Manyetizma, Fizik

Mıknatıslar

Demir, nikel, kobalt gibi maddeleri çekme özelliği gösteren cisimlere mıknatıs denir. Mıknatısları doğal mıknatıs (Fe3O4) ve yapay mıknatıs olarak iki farklı gruba ayırabiliriz. Bazı maddeler doğal mıknatısın manyetik alanına girince mıknatıslanır. Bunlara manyetik maddeler denir. Mıknatıslanmayan maddelere ise manyetik olmayan maddeler denir.

Bir mıknatısın çekme özelliğini en çok gösterdiği bölgeye kutup denir. Mıknatısın kutupları north (N) ve south (S) olarak adlandırılır. Zıt işaretli kutuplar birbirini çeker, aynı işaretli kutuplar ise iter.

Bir mıknatıs ikiye bölününce tek kutuplu mıknatıs elde edilemez. Bölünen her parça yine çift kutuplu olur.

Günlük yaşamımızda mıknatıslardan hoparlörlerde, elektrik motorlarında, pusulalarda, tıpta manyetik rezonansta, manyetik vinçlerde ve bunun gibi bir çok alanda faydalanırız. Ayrıca hidroelektrik santrallerinde elektrik üretimi için mıknatıslardan faydalanırız.

MANYETİK KUVVET

İki mıknatısın manyetik kutuplarının birbirine uyguladığı manyetik kuvvet, kutup şiddetlerinin çarpımı ile doğru, aralarındaki uzaklığın karesi ile ters orantılıdır.

Burada F’in birimi newton (N), m1 ve m2 kutup şiddetleri, d’nin birimi ise metre (m) dir. m1 ve m2 kutup şiddetlerinin birimi amper . metredir (A . m).

K-10-7 N/A2 dir (N/A2 – Newton/amper2).

MANYETİK ALAN ÇİZGİLERİ

Mıknatısların manyetik etki uyguladıkları bölgeye mıknatısın manyetik alanı denir. Bir çubuk mıknatısın üzerine cam levha konulduktan sonra demir tozları serpiştirildiğinde demir tozları birer mıknatıs gibi manyetik alan çizgileri boyunca şekildeki gibi dizilir.

Manyetik alan çizgileri mıknatısların N kutbundan S kutbuna doğrudur. Manyetik alan çizgileri hiçbir zaman birbirini kesmez. Manyetik alan çizgilerinin sıklığı manyetik alanın şiddetli olduğu yerde çoktur. Herhangi bir noktadaki manyetik alan vektörü (B) o noktadaki manyetik alan çizgisine diktir.

MIKNATISLANMA

1. Sürtünme ile mıknatıslanma:

Bir yumuşak demire bir mıknatıs şekildeki gibi sürekli aynı yönde sürtülürse demir mıknatıslanır.

2. Dokunma ile mıknatıslanma:

Bir mıknatısa dokundurulan manyetik maddeler (mesela çivi) şekildeki gibi mıknatıslanır.

3. Etki ile mıknatıslanma:

Bir mıknatısa yaklaştırılan manyetik maddeler şekildeki gibi mıknatıslanır.

Elektromıknatıslar da etki ile mıknatıslanmaya örnek olarak gösterilebilir.

Bir çiviye ince bakır tel sarılıp içinden akım geçirilince çivi etki ile mıknatıslanır ve mıknatıslık özelliği kazanır. Büyük hurdacıların kullandığı manyetik vinçler bu prensiple çalışır.

MANYETİK GEÇİRGENLİK

Bir mıknatısın etrafında oluşan manyetik alan çizgilerinin sıklığı, içinde bulunduğu ortama bağlıdır. Bir maddenin manyetik alan geçirgenliğinin, boşluğun manyetik alan geçirgenliğine oranına bağlı manyetik alan geçirgenlik katsayısı denir.

Maddeler bağıl manyetik geçirgenliklerine göre üç gruba ayrılır:

1. Diyamanyetik maddeler:

Bağıl manyetik geçirgenlikleri 1’den biraz küçüktür. Bakır, bizmut, gümüş bunlara örnektir.

2. Paramanyetik maddeler:

Bağıl manyetik geçirgenlikleri 1’den biraz büyüktür. Manyetik alanda zayıf mıknatıslanırlar. Magnezyum, alüminyum, oksijen bunlara örnektir.

3. Ferromanyetik maddeler:

Bağıl manyetik geçirgenlikleri 1’den çok büyüktür. Manyetik alana konulduklarında güçlü olarak mıknatıslanırlar. Demir, nikel, kobalt bunlara örnektir.

DÜNYA’NIN MANYETİK ALANI

Dünya’nın etrafında nedeni tam olarak belirlenememiş olan manyetik alan çizgileri vardır. Bu çizgilerin varlığı, pusula yardımıyla yönümüzü bulmamıza yarar. Pusula iğnesi bir mıknatıstır ve mıknatıslar manyetik alana paralel olmak ister. Coğrafi eksen ile manyetik eksen arasında bir açı vardır. Buna sapma açısı (119) denir. Bu yüzden pusulaya göre kuzeye gitmek istediğimizde tam da kuzeye gitmiş olmayız. Dünya çok büyük bir mıknatıs olarak düşünülebilir.

AKIMIN MANYETİK ETKİSİ

Hans Christian Oersted adlı bilim insanı yaptığı çeşitli deneylerle elektrik ve manyetizma arasındaki ilişkiyi bulmuştur. Bir karton levhaya dik olarak iletken düz bir tel geçirilip telin içinden akım geçirelim. Bu durumda telin etrafında levha düzleminde halkalar şeklinde manyetik alan oluşur. Bu manyetik alan telin içinden geçen akımla doğru, tele olan uzaklıkla ters orantılıdır. Pusula iğnesi bu manyetik alana şekildeki gibi paralel olarak durur.

Elektrik ve Manyetizma



] }


Liselere Giriş Sınavı (LGS)
5 Haziran 2022 Pazar

Temel Yeterlilik Sınavı (TYT)
18 Haziran 2022 Cumartesi

Alan Yeterlilik Sınavı (AYT)
19 Haziran 2022 Pazar