İslamî Dönem Türk Destanları
a) Satuk Buğra Han Destanı
İslamiyet’i kabul eden ilk Türk devleti olan Karahanlılara ait destandır.
Menakıbname özelliği taşıyan destanda, Karahanlı hükümdarı Satuk Buğra Han’ın İslam dinini kabul etmesi ve İslamiyet’i yaymak için gösterdiği kerametler anlatılır.
b) Manas Destanı
Kırgız Türklerinin manzum kahramanlık destanıdır.
Dünyanın en uzun destanıdır, son derlemelerle altı yüz binden fazla dizeyi aşmıştır.
Kırgızların mitolojisini, yaşama biçimlerini, gelenek ve göreneklerini, coğrafyalarını, ahlak ve aile hayatlarını, ahlak anlayışlarını, masallarını, dünya ve hayat görüşlerini yansıtması açısından önem taşır.
Müslüman Kırgız’larla putperest Kalmuklar arasındaki mücadeleleri anlatır.
Manas Destanı’nın tamamını söyleyenlere “Manasçı”, bir kısmını söyleyenlere “Ircı” denir.
c) Cengiz Han Destanı (Cengizname)
Orta Asya’da yaşayan Türk boyları arasında Xlll. yüzyılda doğup gelişmiştir.
Cengiz Han Destanı’nı anlatan eserler, Cengizname adını taşır.
13. yüzyıl ortalarına doğru Orta Asya Türkleri arasında yayılan bir destandır.
Cengizname, Moğol hükümdarı Cengiz’in hayatı, kişiliği ve fetihleri ile ilgili olarak Cengiz’in oğulları tarafından idare edilen Türkler tarafından oluşturulmuştur.
Cengizname’de, Cengiz’den başlayarak Moğol hanlarının destanî tarihi anlatılmaktadır.
d) Battal Gazi Destanı (Battalname)
Battal Gazi’nin Anadolu’da İslam dini uğruna Bizanslılarla ve başka milletlerle yaptığı savaşları anlatan destanî bir hikâyedir.
İstanbul kuşatmasına katılan Emevî komutanı Abdullah bin Amr’ın tarihsel gerçeklerden uzaklaşmış ve halkın hayal gücüyle zenginleştirilmiş kahramanlıklarını anlatan bir destandır.
Battal Gazi, savaşlarda “evliya” karakteri sergiler Devler ve cadılarla savaşır, okuduğu dualarla büyüleri bozar, ateşte yanmaz, göz açıp kapayıncaya kadar uzun mesafeler aşar, Hızır’la yoldaştır, sıkışık zamanlarda ondan yardım görür. Kâfirleri İslam’a davet eder, davetini kabul etmeyenleri öldürür.
e) Danişmend Gazi Destanı (Danişmendname)
Danişmentlilerin kurucusu, Battal Gazi’nin torunlarından, Sivas, Tokat, Niksar, Amasya, Çorum şehirlerini fetheden Melik Danişment Gazi Ahmet Ali’nin efsanevî kişiliği etrafında oluşmuş bir destandır.
f) Saltukname
13. yüzyıl alp-erenlerinden olan ve Rumeli’nin Türkleşmesinde büyük rolü bulunan Sarı Saltuk’un efsanevi hayatını anlatan bir Türk destanıdır.
Eb’ul Hayr Rümî tarafından halk arasındaki rivayetler üç cilt halinde kitaplaştırılmıştır.
Destanın kahramanı Battal Gazi’nin torunu olduğu söylenen Şerif Hızır’dır.
Şerif Hızır, gördüğü bir rüyadan sonra bir mağarada Battal’ın atını ve Hamza’nın silahlarını bularak din uğrunda savaşmaya başlar.
Yendiği bir Hristiyan, Şerif Hızır’a “kahraman, yiğit” anlamına gelen “Saltuk” lakabını takar.
g) Hamzaname
Hz. Peygamberin öz amcası olan Hz. Hamza’nın avcılık, atıcılık, güreş gibi alanlarda gösterdiği başarılar ve kahramanlıkları menkıbevî bir üslupla açıklanmaktadır.
“Sahipkıran” adıyla da menkıbede tanınan Hz. Hamza, fizikî ve ruhî durumuyla tam bir efsane kahramanına benzemektedir.
