Felsefe, Mantık ve Argümantasyon: Temel Kavramlar

Felsefi düşünce, mantık ve akıl yürütme becerilerine dayanır. Bu beceriler, doğru ve geçerli argümanlar oluşturmak için gereklidir. Bu ünitede öne çıkan temel kavramlar şunlardır:

• Görüş: İnsanın olaylar, varlıklar veya düşünceler hakkında geliştirdiği anlayıştır. Görüşler, kişinin deneyimleri, inançları ve kültürel çevresi gibi faktörlere bağlı olarak oluşur.
• Önerme: Doğru veya yanlış bir yargı bildiren cümlelerdir. Bir cümlenin önerme olabilmesi için kesin bir yargı taşıması gerekir. Örneğin, “Türkiye’nin başkenti Ankara’dır.” bir önermedir. Ancak “Hava ne kadar güzel!” bir önerme değildir.
• Argüman: Belli kanıtlara (öncüllere) dayanarak yeni bir yargı (sonuç) ortaya koyma sürecidir. Bir argümanın geçerli olabilmesi için öncüllerin doğru olması ve sonucun bu öncüllere dayanarak mantıksal olarak çıkarılması gerekir.

Felsefi Akıl Yürütme Biçimleri

Felsefede ve mantıkta üç temel akıl yürütme biçimi kullanılır:

• Tümdengelim (Dedüksiyon): Genel bir önermeden yola çıkarak özel bir sonuç çıkarma işlemidir. Eğer öncüller doğruysa, sonuç zorunlu olarak doğrudur. Bu nedenle tümdengelim, kesin sonuçlar verir.
  • Örnek:
    • Öncül 1: Bütün insanlar ölümlüdür.
    • Öncül 2: Sokrates bir insandır.
    • Sonuç: O halde Sokrates de ölümlüdür.
• Tümevarım (Endüksiyon): Tekil olaylardan yola çıkarak genel bir sonuca ulaşma işlemidir. Bu yöntem, bilimsel düşüncede sıkça kullanılır. Ancak tümevarımın sonucu kesinlik taşımaz, sadece yüksek bir ihtimalle doğrudur.
  • Örnek:
    • Öncül 1: Gördüğüm her kedi miyavlar.
    • Öncül 2: Gördüğüm her kedi miyavlar.
    • Sonuç: O halde bütün kediler miyavlar.
• Analoji (Benzetme): İki farklı şey arasındaki benzerlikten yola çıkarak, biri hakkında geçerli olan bir yargıyı diğeri için de geçerli sayma işlemidir.
  • Örnek:
    • Öncül 1: İstanbul ve Ankara büyük şehirlerdir.
    • Öncül 2: İstanbul’da yoğun trafik vardır.
    • Sonuç: O halde Ankara’da da yoğun trafik vardır.

Mantık Hataları (Safsatalar)

Günlük yaşamda ve tartışmalarda sıkça yapılan, akıl yürütmenin geçerliliğini bozan hatalara mantık hataları (safsatalar) denir. Bunların bazıları şunlardır:

• Dairesel Argüman (Kısır Döngü): Argümanın sonucunu öncül olarak kullanmaktır.
  • Örnek: “Bu kitap çok iyidir, çünkü en iyi kitap budur.”
• Kanıt Yetersizliğine Bağlı Hata: Bir argümanın doğru olduğunu, yanlış olduğu kanıtlanmadığı için iddia etmektir.
  • Örnek: “Uzaylıların var olduğuna inanıyorum, çünkü kimse onların var olmadığını kanıtlayamaz.”
• Konuyu Saptırma: Tartışma anında asıl konudan uzaklaşarak başka bir konuya geçmektir.
• Kişi Karalama (Ad Hominem): Bir kişinin argümanlarını çürütmek yerine, o kişinin kişiliğini, karakterini veya geçmişini hedef almaktır.

Çözümlü Örnek Test Soruları

Aşağıdaki sorular, “Mantık ve Argümantasyon” konusunu daha iyi anlamanız için hazırlanmıştır.

1. Soru:

Aşağıdakilerden hangisi bir önerme değildir?

A) Ankara, Türkiye’nin başkentidir. B) Hava çok sıcak! C) Dünya yuvarlaktır. D) Bütün canlılar nefes alır. E) 2 + 2 = 4’tür.

Cevap: B

• Açıklama: “Hava çok sıcak!” bir duygu ifadesidir ve doğru veya yanlış bir yargı bildirmez, bu nedenle bir önerme değildir.

2. Soru:

“Bütün kediler nankördür. Benim kedim de bir kedi olduğuna göre, o da nankördür.” Bu akıl yürütme biçimi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tümevarım B) Analoji C) Tümdengelim D) Paradoks E) Çelişki

Cevap: C

• Açıklama: Genel bir öncülden (“Bütün kediler nankördür.”) yola çıkarak özel bir sonuç (“Benim kedim de nankördür.”) çıkarıldığı için bu akıl yürütme biçimi tümdengelimdir.

3. Soru:

“Ahmet’in fikirleri doğru olamaz, çünkü o çok agresif bir insandır.” cümlesindeki mantık hatası aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kısır döngü B) Konu saptırma C) Kanıt yetersizliği D) Kişi karalama (Ad Hominem) E) Yanlış ikilem

Cevap: D

• Açıklama: Bu ifadede, kişinin fikrinden ziyade karakteri hedef alınarak argümanı geçersiz kılmaya çalışılmaktadır. Bu durum kişi karalama (Ad Hominem) mantık hatasıdır.