Belirtisiz İsim Tamlaması
Tamlayanın tamlama eki almadığı, tamlananın ise aldığı tamlama türüdür.
Tamlanan “-ı, —i, -u, -ü” eklerinden birini alır.
Tamlanana sorulan “ne” sorusuna tamlayan genellikle cevap verir.
Belirtisiz isim tamlamalarında tamlanan eki kaldırılınca tamlama bozulur: çınar ağacı > çınar ağaç, ders kitabı > ders kitap…
Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan arasında çeşitli anlam ilişkileri vardır:
— Tamlayan tamlananın türünü, kullanım amacını belirtir:
Armut ağacı, ders kitabı, ekmek bıçağı, dikiş iğnesi…
— Tamlayan tamlananın sebebini bildirir:
Sel felaketi, sinir hastalığı, deniz tutması, deprem yıkıntıları…
— Tamlayan tamlananın neden yapıldığını belirtir:
Gül reçeli, bulgur pilavı, salatalık turşusu, irmik tatlısı…
– Tamlanan tamlayanın niteliğini belirtir:
Ayva sarısı, cehennem sıcağı…
– Yer ve zaman ilgisi olabilir:
Yaz elması, kış armudu, taş ocağı, savaş alanı…
– Görev, kurum, kuruluş, yer adı:
Belediye başkanı, Ankara Kalesi, Ziraat Bankası, Taksim Meydanı…
– Tür ilgisi, varlığın yetiştiği, bulunduğu yer:
Van kedisi, Ftize çayı, Hindistan cevizi, Antep fıstığı…
– Tamlayan ile tamlanan arasında araç ilgisi olur:
Tren yolculuğu, vapur gezisi…
– Mecaz anlam ilgisi:
Hüzün yağmuru, yalnızlık denizi, umut ışığı…
– Benzerlik ilgisi:
Sevgi denizi, parmak üzümü, laf salatası…
– “Çocukluk yılları güzeldir.“ cümlesindeki “çocukluk yılları” belirtisiz isim tamlamasıdır.
”Yılları” sözcüğündeki “—ı” ekini çıkardığımızda “çocukluk yıllar” biçimi ortaya çıkıyor, bu ifade anlamsız olduğu
için tamlamamızı isim tamlaması sayacağız.
Not: Belirtisiz isim tamlamasını ayırt etmek için tamlanan ekini çıkarıp tamlamanın anlamlı olup olmadığına bakmak yeterlidir.
