NOKTA (.)

Anlamca tamamlanmış cümlelerin sonuna konur.

• İnsan ne kadar çok okursa o kadar çok yükselebileceğini bilmelidir.

Bazı kısaltmaların sonuna konur.

• Alb. (albay), Dr. (doktor), Prof. (profesör), Cad. (cadde), Sok. (sokak), 5. (sayfa), sf. (sıfat), vb. (ve başkası, ve benzeri, ve benzerleri, ve bunun gibi), Alm. (Almanca)

Sayılardan sonra sıra bildirmek için konur.

• 3. (üçüncü), 15. (on beşinci), II. Mehmet, XIII. Louis, XV. yüzyıl, 2. Cadde, 20. Sokak, 4. Levent

Arka arkaya sıralandıkları için virgülle veya çizgiyle ayrılan rakamlardan yalnızca sonuncu rakamdan sonra nokta konur.

• 1, 2 ve 3. sorular, XI — XII. yüzyıllar arasında

Bir yazının maddelerini gösteren rakam veya harflerden sonra konur.

1. I. 2. a. B.

Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur.

• 29.5.1453, 29.X.1923

Tarihlerde ay adları yazıyla da yazılabilir, bu durumda ay adlarından önce ve sonra nokta kullanılmaz.

• 29 Mayıs 1453, 29 Ekim 1923

Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur.

• Tören 09.15’te başladı. Uçak 19.30’da kalkacak.

Kitap, dergi vb.nin künyelerinin sonuna konur.

• Agâh Sırrı Levend, Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, TDK Yayınları, Ankara, 1960.

Dört ve dörtten çok rakamlı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve araya nokta konur.

• 1.070, 452.386, 58.640.723

Genel ağ adreslerinde kullanılır.

• http://tdk.org.tr

VİRGÜL (,)

Birbiri ardınca sıralanan eş görevli kelime ve kelime gruplarının arasına konur.

• Fırtınadan, soğuktan, karanlıktan ve biraz da korkudan sonra bu sıcak odanın havasında erir gibi oldum.

Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur.

• iyi olmak kolaydır, âdil olmak zordur.

Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş olan özneyi belirtmek için konur.

• Yazar, hayatı boyunca biriktirdiği deneyimleri roman biçiminde sunuyor bize bu eserinde.

Cümle içinde ara sözleri veya ara cümleleri ayırmak için ara sözlerin veya ara cümlelerin başına ve sonuna konur.

• Tatillerde doğduğum yere, Bursa ‘ya, giderim.

Tırnak içinde olmayan alıntı cümlelerinden sonra konur.

• İki günü eşit olan kişiler ziyandadır, dedi.

Konuşma çizgisinden sonraki alıntı cümlesinin bitimine konur.

— Baban işten ne zaman gelecek, diye sordu bana.

Edebî eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadenin sonuna konur.

• Başını hafifçe kaldırdı,
  — İşi yarına kadar bitiririm, dedi.

Sayıların yazılışında kesirleri ayırmak için kullanılır.

• 42,6 (kırk iki tam, onda altı)

Ret, kabul ve teşvik bildiren sözcüklerden sonra konur.

• Peki, gideriz.
  Olur, ben de size katılırım.
  Tamam, ben de sizinle geliyorum.

Anlam karışıklığını önlemek için kullanılır.

• Kadın, gazeteciye her şeyi anlattı.
  Genç, polisten yardım istedi.

Hitap için kullanılan sözlerden sonra konur.

• Sayın Başkan, Sevgili Kardeşim, Değerli Arkadaşım

NOKTALI VİRGÜL (;)

Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya takımları birbirinden ayırmak için konur.

• İngiltere, Rusya, Azerbaycan; Londra, Moskova, Bakü.

Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur.

• Kel ölür, sırma saçlı olur; kör ölür, badem gözlü olur.

İkiden fazla eş değer ögeler arasında virgül bulunan cümlelerde özneden sonra noktalı virgül konabilir.

• Yeni edebiyatımız; roman, öykü, tiyatro, deneme ve eleştiri gibi türleri Batı’dan almıştır.

İKİ NOKTA (:)

Kendisiyle ilgili örnek verilecek cümlenin sonuna konur:

• Yol kenarındaki tezgâhlarda her türlü hediyelik eşya satılıyordu: biblolar, tespihler, porselen tabaklar, halı/ar…

Kendisiyle ilgili açıklama verilecek cümlenin sonuna konur:

• Yazarın anlattıklarından şunu çıkarıyoruz: En büyük zenginlik deneyimdir.

Karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişiyi belirten sözlerden sonra konur:

• Hacivat: Karagözüm, gel mangal sefası yapalım.
  Karagöz: Kangal alalım ama kangala bahçe dar gelir.

Edebî eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadenin sonuna konur:

• Pek güzel anlamadım. Tekrar sordum:
  — Ant ne?
  — Bilmiyor musun?

ÜÇ NOKTA (…)

Cümlenin anlatım olarak tamamlanmadığını veya benzer örneklerin süreceğini belirtmek için konur.

• Şimdi doğru eve… (gidiyorsun)

Kaba sayıldığı için veya bir başka sebepten dolayı açık yazılmak istenmeyen kelime ve bölümlerin yerine konur.

• Kılavuzu karga olanın burnu b…tan çıkmaz.

Alıntılarda başta, ortada ve sonda alınmayan kelime veya bölümlerin yerine konur.

• Her sabah izlediğimiz gün doğumu ile hayran olduğumuz gün batımı arasında sayısız güzellikler akıp gidiyor.

SORU İŞARETİ (?)

Soru eki veya sözü içeren cümle veya sözlerin sonuna konur.

• Sınavlar ne zaman başlıyor?

Soru bildiren ancak soru eki veya sözü içermeyen cümlelerin sonuna konur.

— Adınız?
— İşiniz?

Bilinmeyen, kesin olmayan veya şüpheyle karşılanan yer, tarih vb. durumlar için kullanılır. 

• Yunus Emre (1240 ? – 1320)

ÜNLEM İŞARETİ (!)

Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümle veya ibarelerin sonuna konur.

• Bu bebek ne tatlı böyle!

Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konur.

• Hey, buraya bak!

KISA ÇİZGİ (-)

Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna konur.

• Yaşadığımız şu güzel ve esrarengiz dünyada bir yer-
  lerden gelip bir yerlere akan bir ırmak gibiyiz

Cümle içinde ara sözleri veya ara cümleleri ayırmak için konur, bitişik yazılır.

• Gezimize ülkenin başkentinden, Kuala Lumpur’dan, başlıyoruz.

Sözcüklerin kökleri, gövdeleri ve eklerini birbirinden ayırmak için kullanılır.

• çiçek-çi-lik, göz-lük-çü-ler-in

Fiil kök ve gövdelerini, ekleri, heceleri göstermek için kullanılır.

• gel-, dur-, say-, gez-, aldır-, okut-
  -lar, -ler, -da, -de, -lık, -lik
  il-ko-kul, ha-nı-me-li, ba-lık-çı-la-rın

Arasında, ve, ile, ila, …-den …-e anlamlarını vermek için kelimeler veya sayılar arasında kullanılır.

• Aydın-İzmir yolu, Türk-Alman ilişkileri, Ural-Altay dil grubu, 09. 30-1 o. 30, Beşiktaş-Fenerbahçe karşılaşması, Soy-dil-din üçgeni, 1914-1918 Birinci Dünya Savaşı

UZUN ÇİZGİ / KONUŞMA ÇİZGİSİ (—)

Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır. Buna konuşma çizgisi de denir.

• — Kaptan mıydın?
  — Evet. ..

Oyunlarda uzun çizgi konuşanın adından sonra da konabilir.

• Çocuk — Düüt! (Seyirciye bakıp gülümser.)
  Anne — Aşk olsun ne var yani mühendis olsa!

EĞİK ÇİZGİ (/)

Dizeler yan yana yazıldığında aralarına konur.

Ne atom bombası / Ne Londra Konferansı / Bir elinde cımbız / Bir elinde ayna / Umurunda mı dünya!

Adres yazarken apartman numarası ile daire numarası arasına ve semt ile şehir arasına konur.

• Altay Sokağı No.: 21/6 Kurtuluş / ANKARA

Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur.

• 29/ 10/1 923, 29/X/1 923

Dil bilgisinde eklerin farklı biçimlerini göstermek için kullanılır.

• -mış / -miş, -lı / -li, -ar / -er

TIRNAK İŞARETİ (” “)

Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan sözler tırnak içine alınır.

• Karacaoğlan “Yiğit olan sırrını kimseye demez, kötü kalbindekini dile getirir.” der.

Özel olarak vurgulanmak istenen sözler tırnak içine alınır.

• Edebiyat tarihi ulusumuzun başlangıcından günümüze kadar üretilen edebi eserleri tarihsel gelişim çizgisi içerisinde incelerken o dönemin “zihniyet” ini de mutlaka dikkate almalıdır.

Cümle içerisinde eserlerin ve yazıların adları ile bölüm başlıkları tırnak içine alınır.

• Bugün öğrenciler “Kendi Gök Kubbemiz” adlı şiiri incelediler.
  Eserin “Yazım Kuralları” bölümünde bazı uyarılara yer verilmiştir.

YAY AYRAÇ ( )

Cümledeki anlamı tamamlayan ve cümlenin dışında kalan ek bilgiler için kullanılır.

• Anadolu köylerini (Köy sözünü de çekinerek yazıyorum.) kendimizi göstermek için geziyoruz.

Özel veya cins isme ait ek, ayraçtan önce yazılır.

• Yunus Emre’nin (1240?-1320) eserlerindeki sade dil onu günümüze ulaştırmıştır.

Tiyatro eserlerinde ve senaryolarda konuşanın hareketlerini, durumunu açıklamak ve göstermek için kullanılır.

• İhtiyar — (Yavaş yavaş Kaymakam’a yaklaşır.) Ne oluyor beyefendi? Allah rızası için bana da anlatın…

Alıntıların aktarıldığı eseri, yazarı veya künye bilgilerini göstermek için kullanılır.

• Kıyametler koparmak neydi ey bülbül, nedir derdin? (Mehmet Akif Ersoy)
  Bir isim kökü, gerektiğinde çeşitli eklerle fiil kökü durumuna getirilebilir (Zülfikar 1991: 45).

Alıntılarda, alınmayan kelime veya bölümlerin yerine konulan üç nokta, yay ayraç içine alınabilir.

• Filozofların yüzyıllar boyunca arayıp bulamadıkları beşinci elementtir aşk.

Bir yazının maddelerini gösteren sayı ve harflerden sonra kapama ayracı konur.

I) A) B) II) 1) 2)

KESME İŞARETİ (‘ )

Özel adlara getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme işaretiyle ayrılır.

• Türkiye’mizin, Gül Baba’ya, Eski Çağ’ın

Sayılara, kısaltmalara getirilen ekleri kesme işaretiyle ayrılır.

• 1920’de, 2’nci madde, 4’üncü kat; 7,65’lik, 657’yle vb.
  TBMM’nin, TDK’nin, BM’de, ABD’de, TV’ye vb.

Kişi adlarından sonra gelen saygı ve unvan sözlerine getirilen ekleri ayırmak için konur.

• Nihat Bey’e, Ayşe Hanım’dan, TDK Başkanı’na

Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adlarına gelen ekleri ayırmak için konur.

• İş başvuruları 14 Haziran’a kadar sürecektir.

Çözümlü Örnek Test Soruları

Soru 1:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde virgül (,) yanlış kullanılmıştır?

A) Kitabı okudu, özetini çıkardı.
B) Genç, dinamik bir öğretmendi.
C) Ankara’dan, İzmir’e gidecekmiş.
D) Elmaları, armutları, üzümleri sepete koydu.
E) Yarın, belki de hiç gelmeyecek.

Çözüm:
C seçeneğinde “Ankara’dan İzmir’e” bir bütün olduğu için araya virgül konmamalıdır.

Cevap: C) Ankara’dan, İzmir’e gidecekmiş.

Soru 2:
I. Bugün hava çok sıcak ( ) dışarı çıkmayalım.
II. Saat kaçta geleceksin ( )
III. Ne güzel bir gün ( ) değil mi ( )

Yukarıdaki cümlelerde parantezle belirtilen yerlere sırasıyla hangi noktalama işaretleri gelmelidir?

A) (,) (?) (,) (?)
B) (;) (.) (!) (?)
C) (,) (.) (,) (?)
D) (;) (?) (,) (?)
E) (,) (?) (!) (?)

Çözüm:
I. Cümlede neden-sonuç ilişkisi için virgül (,)
II. Soru cümlesi olduğu için soru işareti (?)
III. Birinci boşlukta ünlem (!), ikincisinde soru işareti (?) gelmeli

Cevap: E) (,) (?) (!) (?)

Soru 3:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde noktalı virgül (;) doğru kullanılmıştır?

A) Kitaplar; defterler, kalemler masanın üzerindeydi.
B) İstanbul’a gittik; ama gezemedik.
C) Elma; portakal ve muz aldık.
D) Sabah erken kalktı; işe zamanında gitti.
E) Ödevlerini bitirdi; sonra dışarı çıktı.

Çözüm:
Noktalı virgül bağımsız cümleleri ayırmak için kullanılır. D ve E seçenekleri doğru kullanıma örnektir. Ancak E seçeneğinde zaman sıralaması daha uygundur.

Cevap: E) Ödevlerini bitirdi; sonra dışarı çıktı.

Soru 4:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kesme işareti (‘) yanlış kullanılmıştır?

A) Türkiye’nin başkenti Ankara’dır.
B) 1985’te doğmuş.
C) TDK’nin yayınlarını takip ederim.
D) Çiçekler’den en sevdiğim güldür.
E) Ahmet’in kitapları çok değerlidir.

Çözüm:
D seçeneğinde “Çiçekler” çoğul bir isim olduğu için kesme işaretiyle ayrılmaz. Doğrusu “Çiçeklerden” şeklinde olmalıdır.

Cevap: D) Çiçekler’den en sevdiğim güldür.

Soru 5:
“Şiir( ) roman( ) hikaye gibi türlerde eserler vermiştir( )”

Yukarıdaki cümlede parantezle belirtilen yerlere sırasıyla hangi noktalama işaretleri gelmelidir?

A) (,) (,) (.)
B) (;) (;) (…)
C) (,) (,) (…)
D) (;) (,) (.)
E) (,) (;) (.)

Çözüm:
Sıralanan kelimeler arasına virgül (,) konur. Cümle tamamlandığı için sonuna nokta (.) gelir.

Cevap: A) (,) (,) (.)

Soru 6:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde üç nokta (…) yanlış kullanılmıştır?

A) Bir anda her şey değişti…
B) Kitap, defter, kalem… Hepsi çantadaydı.
C) Seni gördüm ve… Neyse, sonra anlatırım.
D) Bahçede elma, armut… gibi meyve ağaçları vardı.
E) Geldi, oturdu… Hiç konuşmadı.

Çözüm:
D seçeneğinde “gibi” sözcüğünden önce üç nokta kullanılmaz, çünkü burada örnekler tamamlanmıştır. “gibi” zaten benzerleri ifade eder.

Cevap: D) Bahçede elma, armut… gibi meyve ağaçları vardı.