Maddeler elektron kazanarak ya da elektron kaybederek elektrikle yüklenir. Bu olaya elektriklenme denir.
- Elektron kazanan maddelerde negatif yük miktarı, pozi-
tif yük miktarından fazla (negatif yük fazlalığı) olduğun-
dan böyle maddeler negatif yükle yüklenmiş olur. - Elektron kaybeden maddelerde negatif yük miktarı, po-
zitif yük miktarından az (negatif yük eksikliği) olduğun-
dan böyle maddeler pozitif yükle yüklenmiş olur. - Maddeler üç yolla elektrikle yüklenebilir.
1. Sürtünme ile elektriklenme
2. Dokunma ile elektriklenme
3. Etki ile elektriklenme
Bilgi: Elektrikle yüklenme her zaman elektron kazanma ya da elektron kaybetme yoluyla olur. Hiçbir zaman proton kazanma ya da proton kaybetme yoluyla olmaz.
1. Sürtünme ile Elektriklenme
İki maddenin birbirlerine sürtünmesi ile yüklenmelerine sürtünme ile elektriklenme denir.
- Sürtünme ile elektriklenen iki nötr madde eşit miktarda ve zıt cins elektrikle yüklenir.
- Bir ebonit (plastik) çubuk yün kumaşa sürtüldüğünde, yünden ebonit çubuğa elektron geçer. Elektron kazanan ebonit çubukta elektron fazlalığı oluşurken, elektron kaybeden yün kumaşta ise elektron eksikliği oluşur. Böylece ebonit çubuk “-” yükle, yün kumaş ise “+” yükle yüklenmiş olur.
Bilgi: Elektrik yükü korunumludur. Sürtünme ile elektriklenmede, aralarında yük alışverişi olan iki maddeden birinin kaybettiği yükü, diğeri kazandığı için, toplam elektrik yükü korunur.
2. Dokunma ile Elektriklenme
İki iletken maddenin birbirlerine dokunması ile yüklenmelerine dokunma ile elektriklenme denir.
- Dokunma ile elektriklenen iki madde aynı cins elektrik yükü ile yüklenir.
- Elektrik yüklü iletken bir madde, nötr, iletken bir maddeye dokundurulduktan sonra her iki madde de aynı cins elektrik yükü ile yüklü olur.
- Dokunma ile elektriklenen iki maddenin, birbirlerine dokunmadan önceki yüklerinin toplamı, birbirlerine dokunduktan sonraki yüklerinin toplamına eşittir.
Dokunma İle Elektriklenme Sonuçları
- Eşit miktarda ve zıt cins elektrikle yüklü iletken iki madde birbirine dokundurulduğunda, her iki madde de nötr olur.
- Yüklü, iletken iki madde birbirine dokundurulduğunda üç durum oluşabilir.
1. Her ikisi de “+” yükle yüklenebilir.
2. Her ikisi de “-” yükle yüklenebilir.
3. Her ikisi de nötr olabilir.
İletken Kürelerin Yük Paylaşımı
Örnek:
3. Etki ile Elektriklenme
- Nötr bir iletkenin, yakınındaki yüklü bir cismin etkisi ile elektriklenmesine etki ile elektriklenme denir.
- Nötr bir iletkenin bir bölgesinde tek cins yüklerin, diğer bölgesinde ise zıt cins yüklerin toplanmasına elektriksel kutuplanma denir.
- Nötr ve iletken K ve L çubukları birbirine dokunurken, K çubuğunun yakınına “+” yüklü bir küre getirildiğinde, küredeki pozitif yükler, K çubuğunun ucuna negatif yükleri çeker. Çubuklar üzerindeki negatif yükler küreye yakın uçta toplanır. L çubuğunun, küreye uzak olan ucunda ise pozitif yük fazlalığı oluşur. Böylece K ve L çubukları kutuplanmış olur.
- Bu durumdayken Kve L çubukları birbirinden ayrılıp, küre uzaklaştırılırsa, elektrik yükleri çubuklar üzerine yayılır. Böylece K çubuğu küreninkine zıt cins elektrik yüküyle, L çubuğu ise küreyle aynı cins elektrik yüküyle yüklenmiş olur.
Etki İle Elektriklenme Sonuçları
- Yukarıdaki örnekteki Kçubuğu gibi, etki ile elektriklenen bir cisim, etkiyi oluşturan cismin yüküne zıt elektrik yükü ile yüklenir.
- Yukarıdaki örnekte, yüklü bir cismin etkisiyle elektriklenen K ve L çubukları gibi, etki ile elektriklenen iki ci-
sim, yük taşıma kapasiteleri ne olursa olsun, eşit miktarda ve zıt cins yükle yüklenir. - Yukarıdaki örnekte, yüklü kürenin yük miktarı O ise, kürenin, K çubuğunun ucuna çekebildiği yük miktarı Q’dan az olur. Bu nedenle etki ile elektriklenen K ve L çubuklarının yük miktarları da Q”dan azdır.
Topraklama
