1. Üzülme (Acıma – Hayıflanma) Bildiren Cümleler
Bir olay ya da durumdan duyulan üzüntüyü bildiren cümlelerdir.
Örnekler
- Aylarca üzerinde çalıştığımız proje ne yazık ki iptal edildi.
-› Bu cümlede “projenin iptal edilmesinden duyulan üzüntü” dile getirilmiştir. - Okula gitmek için kilometrelerce yürüyen çocukları görünce içim sızladı.
-› Bu cümlede “çocukların durumundan duyulan üzüntü” dile getirilmiştir. - O güzelim orman bir günde küle dönmüştü.
-› Bu cümlede “ormanın yok olmasından duyulan üzüntü” dile getirilmiştir.
2. Pişmanlık Bildiren Cümleler
Kişinin yaptığı bir işin ya da davranışın sonucunu görerek üzüntü duyduğunu bildiren cümlelerdir.
Örnekler
- Gençliğimi ne kadar boş işlerle geçirmişim.
-› Bu cümlede “kişinin gençliğinde yaptığı işin sonucunu görmesiyle duyduğu üzüntü, pişmanlık” dile getirilmiştir. - Keşke onun kararlarına hiç karışmasaydım.
-› Bu cümlede “kişinin başkasının kararlarına karışmasından duyduğu üzüntü, pişmanlık” dile getirilmiştir.
Karıştırmayalım: Pişmanlık cümlelerinde “keşke” anlamı vardır ancak “keşke” sözcüğü pişmanlık bildirmeyecek şekilde de kullanılabilir.
Örnekler
- Köydeki evimi satmasaydım keşke.
-› “Keşke” sözcüğü bu cümleye “pişmanlık” anlamı katmıştır. - Keşke herkes birbirine hoşgörüyle bakabilse.
-› “Keşke” sözcüğü bu cümleye “istek, özlem” anlamı katmıştır.
Örnek Soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “pişmanlık” söz konusudur?
A) İnsanlarla bu şekilde kırıcı konuşmamalısın.
B) Düşünerek hareket etsem başıma bunlar gelmezdi.
C) Keşke sen de bu hafta sonu bizimle İzmir’e gelebilseydin.
D) Betonlaşan şehirlerde çocuklar nefes alamıyor.
Çözüm: “A” seçeneğinde “uyarı”, “C” seçeneğinde “istek”, “D” seçeneğinde “üzülme” anlamı vardır. “B” seçeneğinde ise “düşünmeden hareket etmekten duyulan pişmanlık” dile getirilmiştir. Doğru cevap “B” seçeneğidir.
3. Sevinme Bildiren Cümleler
İstenen veya hoşa giden bir şeyin olmasıyla duyulan coşkuyu bildiren cümlelerdir.
Örnekler
- Yaşasın, arkadaşlarla kar topu oynayacağız!
-› Bu cümlede kar topu oynanacağı için duyulan “sevinç” dile getirilmiştir. - Köyüne gideceği için ayakları yere değmiyordu.
-› Bu cümlede köye gidileceği için duyulan “sevinç” dile getirilmiştir. - Böyle bir günde bir arada olmak ne güzel!
-› Bu cümlede güzel bir günde bir arada olmaktan duyulan “sevinç” dile getirilmiştir.
4. Beğenme Bildiren Cümleler
Bir varlığın, olayın ya da durumun iyi ve güzel bulunduğunu bildiren cümlelerdir.
Örnekler
- Bahçenizdeki üzümler ne kadar da lezzetliymiş!
-› Bu cümlede üzümlerin iyi ve güzel olduğundan bahsedildiği için “beğenme” söz konusudur. - Satrançta zekice hamlelerle birbirini yenmeye çalışan çocukları hayranlıkla izliyordum.
-› Bu cümlede çocukların hamlelerinin iyi ve güzel olduğundan bahsedildiği için “beğenme” söz konusudur. - Küçük çocuğun şiir okuyuşuna hepimiz bayıldık.
-› Bu cümlede küçük çocuğun şiir okuyuşunun iyi ve güzel olduğundan bahsedildiği için “beğenme” söz konusudur.
5. Özlem Bildiren Cümleler
Bir kimseyi veya herhangi bir şeyi görme ya da ona kavuşma isteğini bildiren cümlelerdir.
Örnekler
- Yurt dışında okuyan ablam gözümde tütüyor.
-› Bu cümlede kişinin ablasını görme ve ona kavuşma isteği dile getirildiği için “özlem” anlamı vardır. - Ah, şimdi bizim yaylalarda olmak vardı!
-› Bu cümlede kişinin yaylaları görme isteği dile getirildiği için “özlem” anlamı vardır. - Keşke bu güzel günde ailem de yanımda olsaydı.
-› Bu cümlede kişinin, ailesini görme ve onlara kavuşma isteği dile getirildiği için “özlem” anlamı vardır. - Çocukluğumuzdaki o saf dostluklar nerede?
-› Bu cümlede kişinin çocukluğundaki saf dostluklara kavuşma isteği dile getirildiği için “özlem” anlamı vardır.
6. Şaşırma Bildiren Cümleler
Bir varlık, olay ya da durum karşısında ne yapacağını, nasıl davranacağını bilememe anlamı taşıyan cümlelerdir.
Örnekler
- Sokağın yeni hâlini görünce gözlerime inanamadım.
-› Bu cümlede sokağın yeni hâli karşısında ne yapacağını bilememe anlamı olduğundan “şaşırma” söz konusudur. - Pencereyi açınca kanadı kırık bir kuş görmeyeyim mi!
-› Bu cümlede kanadı kırık bir kuş karşısında ne yapacağını bilememe anlamı olduğundan “şaşırma” söz konusudur. - Görmeyeli boyun ne kadar da uzamış!
-› Bu cümlede kişinin boyunun uzaması karşısında ne yapacağını bilememe anlamı olduğundan “şaşırma” söz konusudur. - Aa, ilk defa böyle garip bir uygulamaya şahit oldum.
-› Bu cümlede kişinin uygulama karşısında ne yapacağını bilememe anlamı olduğundan “şaşırma” söz konusudur.
Örnek Soru: Aşağıdaki cümlelerden hangisine hâkim olan duygu yay ayraç içinde yanlış verilmiştir?
A) Ne yazık ki her gün onlarca çocuk savaş nedeniyle ölüyor. (Üzülme)
B) Keşke bu işi kurmadan önce uzmanların fikrini alsaydım. (Özlem)
C) Çocukların hazırladığı gösterinin bu kadar güzel olacağını düşünmemiştim. (Beğenme)
D) Onun soğukkanlı tavırları karşısında hepimiz hayrete düştük. (Şaşırma)
Çözüm: “A” seçeneğinde “üzülme” “C” seçeneğinde “beğenme”, “D” seçeneğinde “şaşırma” anlamı vardır. Ancak “B” seçeneğinde “özlem” anlamı değil “pişmanlık” anlamı vardır. Doğru cevap “B” seçeneğidir.
7. Kararsızlık Bildiren Cümleler
Herhangi bir konuyla ilgili karar verememe durumunu bildiren cümlelerdir.
Örnekler
Tatilde Didim’e mi gitsem Kuşadası’na mı?
Bu cümle tatile gidilecek yer ile ilgili karar verememe durumunu bildirdiğinden “kararsızlık” cümlesidir.
Şu ağaçların hangisinden erik toplasam acaba?
Bu cümle erik toplanacak ağaçla ilgili karar verememe durumunu bildirdiğinden “kararsızlık” cümlesidir.
Yazarlığımın ilk yıllarında romanla hikâye arasında gider gelirdim hep.
Bu cümle, roman ya da hikâye yazma ile ilgili karar verememe durumunu bildirdiği için kararsızlık cümlesidir.
Kitaptaki bazı bölümleri çıkarsam mı, bilemiyorum.
Bu cümle, kitapla ilgili karar verememe durumunu bildirdiğinden “kararsızlık” cümlesidir.
8. Sitem Bildiren Cümleler
Bir kimseye, yaptığı hareketin veya söylediği sözün kırgınlık uyandırdığının öfkelenmeden bildirildiği cümlelerdir.
Örnekler
Bir iş arıyordun da bana niye danışmadın?
Bu cümlede kişinin danışmamasından duyulan kırgınlık dile getirildiği için “sitem” anlamı vardır.
Bazen sözlerine hiç dikkat etmiyorsun!
Bu cümlede kişinin sözlerine dikkat etmemesinden duyulan kırgınlık dile getirildiği için “sitem” anlamı vardır.
Hani oraya varır varmaz beni arayacaktın?
Bu cümlede kişinin aramamasından duyulan kırgınlık dile getirildiği için “sitem” anlamı vardır.
9. Yakınma Bildiren Cümleler
Herhangi bir konuyla ilgili karar verememe durumunu bildiren cümlelerdir.
Örnekler
Tatilde Didim’e mi gitsem Kuşadası’na mı?
Bu cümle tatile gidilecek yer ile ilgili karar verememe durumunu bildirdiğinden “kararsızlık” cümlesidir.
Şu ağaçların hangisinden erik toplasam acaba?
Bu cümle erik toplanacak ağaçla ilgili karar verememe durumunu bildirdiğinden “kararsızlık” cümlesidir.
Yazarlığımın ilk yıllarında romanla hikâye arasında gider gelirdim hep.
Bu cümle, roman ya da hikâye yazma ile ilgili karar verememe durumunu bildirdiği için kararsızlık cümlesidir.
Kitaptaki bazı bölümleri çıkarsam mı, bilemiyorum.
Bu cümle, kitapla ilgili karar verememe durumunu bildirdiğinden “kararsızlık” cümlesidir.
Karıştırmayalım !
Yakınma cümleleri ile sitem cümlelerini karıştırmamak için sitem cümlelerinin kişinin kendisine, yakınma cümlelerinin ise başkalarına söylendiği unutulmamalıdır.
Örnek
Günlerdir niye beni arayıp sormuyorsun?
Bu cümle, kişinin kendisine söylendiği için “sitem” cümlesidir.
O zaten beni hiç arayıp sormaz ki!
Bu cümle, kişiyle ilgili şikâyet başkasına söylendiği için “yakınma” bildirmektedir.
10. Kaygı Bildiren Cümleler
Olumsuz bir durumun ortaya çıkma olasılığının düşünüldüğünü bildiren cümlelerdir.
Örnekler
Yazdığım şiirler okur tarafından beğenilir mi acaba?
Bu cümlede şiirlerin beğenilmeme olasılığı düşünüldüğü için “kaygı” anlamı vardır.
Yağmursuları evin içine girmese bari.
Bu cümlede yağmur sularının evin içine girme olasılığı düşünüldüğü için “kaygı” anlamı vardır.
Asma köprü biz geçerken yıkılmasın sakın!
Bu cümlede asma köprünün yıkılma olasılığı düşünüldüğü için “kaygı” anlamı vardır.
Karıştırmayalım !
Kaygı bildiren cümleler, kuşku (şüphe) bildiren cümlelerle karıştırılmamalıdır. Kuşku cümlelerinde “bir gerçeğin ne olduğunu kestirememe” anlamı vardır.
Örnekler
Bizi tuzağa düşüren, bu adam mı acaba?
Bu cümlede “tuzağa düşürenin kim olduğunu kestirememe” anlamı olduğu için “kuşku” söz konusudur.
Bu adam bizi tuzağa düşürür mü acaba?
Bu cümlede “tuzağa düşme olasılığı” düşünüldüğü için “kaygı” anlamı vardır.
11. Beklenti Bildiren Cümleler
Bir olay ya da durumla ilgili beklenen sonucu dile getiren cümlelerdir.
Örnekler
Çok çalışıp şampiyon olacağınıza inanıyorum.
Bu cümlede “şampiyonluk” ile ilgili beklenen sonuç dile getirildiği için “beklenti” anlamı vardır.
Bu sene tarladaki ürünün bol olacağını umuyorum.
Bu cümlede “tarlanın verimi” ile ilgili beklenen sonuç dile getirildiği için “beklenti” anlamı vardır.
Hazırladığımız belgeselin izleyici tarafından çok beğenileceğini düşünüyoruz.
Bu cümlede “belgeselin beğenilmesi” ile ilgili beklenen sonuç dile getirildiği için “beklenti” anlamı vardır.
Önemli Bilgi !
Beklenen sonucun gerçekleşmediği anlamını taşıyan cümlelere “gerçekleşmemiş beklenti cümlesi” denir.
Örnekler
Kardeşim, aldığım hediyeyi beğenir sanmıştım.
Bu cümlede hediyenin beğenileceği yönünde bir beklenti vardır ancak “sanmıştım” ifadesinden bu beklentinin gerçekleşmediği anlaşılmaktadır.
Turnuvada en azından finale kalacağınızı ümit etmiştim.
Bu cümlede turnuvada en azından finale kalınacağı yönünde bir beklenti vardır ancak “ümit etmiştim” ifadesinden bu beklentinin gerçekleşemediği anlaşılmaktadır.
Sahnelediğimiz oyunun daha çok ilgi göreceğini düşünmüştüm.
Bu cümlede, sahnelenen oyunun daha çok ilgi göreceği yönünde bir beklenti vardır ancak “düşünmüştüm” ifadesinden bu beklentinin gerçekleşmediği anlaşılmaktadır.
12. Küçümseme Bildiren Cümleler
Bir kişiye ya da herhangi bir şeye değer vermemeyi, onu önemsemeyip küçük görmeyi bildiren cümlelerdir.
Örnekler
Dergiyi kendini şair zanneden bir grup genç çıkarıyor.
Bu cümlede söz konusu gençler, şair olmadıkları ileri sürülerek küçümsenmiştir.
Bu takım mı turnuvada bizi yenecek?
Bu cümlede söz konusu takım, yenemeyeceği ileri sürülerek küçümsenmiştir.
Böyle bayağı bir tabloyu çocuk bile yapar.
Bu cümlede söz konusu tablo basit ve sıradan bulunarak küçümsenmiştir.
Ben kendini usta zanneden bu adamları cebimden çıkarırım.
Bu cümlede söz konusu kişiler usta olmadıkları ileri sürülerek küçümsenmiştir.
13. Azımsama Bildiren Cümleler
Bir şeyin umulduğundan az bulunduğunu, yetersiz görüldüğünü bildiren cümlelerdir.
Örnekler
O kadarcık parayla istediklerimi alamam.
Bu cümlede para yetersiz bulunduğu için “azımsama” söz konusudur.
Böyle bir proje için iki hafta yeter mi hiç?
Bu cümlede süre yetersiz bulunduğu için “azımsama” söz konusudur.
Yazın üç ay boyunca sadece üç tane kitap okumuş.
Bu cümlede, okunan kitap sayısı yetersiz bulunduğu için “azımsama” söz konusudur.
Kütüphanede ödevimle ilgili ancak üç tane kitap olduğuna inanamıyorum.
Bu cümlede, kütüphanedeki kitap sayısı yetersiz bulunduğu için “azımsama” söz konusudur.
Karıştırmayalım !
Azımsama cümleleri ile küçümseme cümlelerini karıştırmamak için azımsamanın “nicelik; küçümsemenin “nitelik” ile ilgili olduğu unutulmamalıdır.
Örnekler
Koca bahçede sadece iki tane ağaç vardı.
Bu cümlede sayılabilen bir durum (nicelik) söz konusu olduğundan “azımsama” anlamı vardır.
Onun gibi yeteneksiz biri mi beni geçecek?
Bu cümlede sayılamayan, ölçülemeyen bir durum (nitelik) söz konusu olduğundan “küçümseme” anlamı vardır.
14. İstek (Dilek) Bildiren Cümleler
Bir şeye duyulan eğilimin dile getirildiği cümlelerdir.
Örnekler
Hafta sonu hep birlikte Cankurtaran’a pikniğe gidelim.
Bu cümlede pikniğe gitmeye duyulan eğilim dile getirildiği için “istek” anlamı vardır.
Keşke arkadaşlarım ben buradayken ziyaretime gelse.
Bu cümlede arkadaşları görmeye duyulan eğilim dile getirildiği için istek anlamı vardır.
Dünyanın güzelleşmesini istiyorsak sevelim, sevilelim.
Bu cümlede dünyanın güzelleşmesine duyulan eğilim dile getirildiği için “istek” anlamı vardır.
Çocuklar, ben de sizinle saklambaç oynayabilir miyim?
Bu cümlede saklambaç oynamaya duyulan eğilim dile getirildiği için “istek” anlamı vardır.
