Çökelme tepkimeleri, iki sulu çözelti karıştırıldığında, tepkimeye giren maddelerden biri veya daha fazlasının suda çözünmeyen bir katı (çökelti) oluşturmasıdır. Bu tepkimeler genellikle bir **çiftli yer değiştirme** tepkimesi olarak gerçekleşir. İki iyonik bileşiğin iyonları karşılıklı olarak yer değiştirir ve oluşan yeni bileşiklerden biri katı halde çöker. Bir bileşiğin suda çözünüp çözünmediğini anlamak için **çözünürlük kuralları** kullanılır. Örneğin, nitrat ($NO_3^-$) ve amonyum ($NH_4^+$) içeren tüm bileşikler genellikle suda çözünürken, sülfür ($S^{2-}$) veya fosfat ($PO_4^{3-}$) içeren bileşiklerin çoğu çözünmez. Bir çökelti tepkimesinin net denklemi, tepkimeye katılmayan ve çözeltide serbest halde bulunan **seyirci iyonlar** çıkarıldıktan sonra yazılır. Net iyonik denklem, tepkimede fiilen oluşan çökeltiyi ve bu çökeltiyi oluşturan iyonları gösterir.

---

Çözümlü Örnek Test Soruları

---

Soru 1:

Aşağıdaki tepkime denklemlerinden hangisi bir çökelme tepkimesine örnektir?

A) $HCl(aq) + NaOH(aq) \rightarrow NaCl(aq) + H_2O(s)$
B) $2Fe(k) + 3Cl_2(g) \rightarrow 2FeCl_3(k)$
C) $AgNO_3(aq) + NaCl(aq) \rightarrow AgCl(k) + NaNO_3(aq)$
D) $C(k) + O_2(g) \rightarrow CO_2(g)$
E) $H_2SO_4(aq) + 2KOH(aq) \rightarrow K_2SO_4(aq) + 2H_2O(s)$

Çözüm:
Çökelme tepkimesi, iki sulu çözeltinin karıştırılmasıyla suda çözünmeyen bir katı (çökelti) oluşmasıdır. C şıkkındaki tepkimede, $AgCl$ katısı oluşmuştur.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 2:

Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin suda çözünmesi beklenmez (suda çözünmeyen bir çökelti oluşturur)?

A) $Na_2SO_4$
B) $KNO_3$
C) $NH_4Cl$
D) $PbI_2$
E) $AgNO_3$

Çözüm:
Genel çözünürlük kurallarına göre, kurşun (II) ($Pb^{2+}$) bileşikleri halojenlerle ($I^-$ gibi) genellikle suda çözünmez. Bu nedenle $PbI_2$ suda çözünmeyen bir çökeltidir. Diğer bileşiklerin hepsi suda iyi çözünür.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 3:

Suda çözündüğünde çökelek oluşturmayan iyonlar hangi isimle adlandırılır?

A) Katalizör iyonlar
B) Seyirci iyonlar
C) Aktif iyonlar
D) Reaktif iyonlar
E) Nötr iyonlar

Çözüm:
Seyirci iyonlar, bir tepkimeye fiilen katılmayan, ancak çözelti içinde serbest halde bulunan ve tepkimenin net iyonik denkleminde yer almayan iyonlardır.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 4:

$BaCl_2(aq) + Na_2SO_4(aq) \rightarrow BaSO_4(k) + 2NaCl(aq)$ tepkimesinin net iyonik denklemi aşağıdakilerden hangisidir?

A) $Ba^{2+}(aq) + 2Cl^-(aq) \rightarrow BaCl_2(k)$
B) $2Na^+(aq) + SO_4^{2-}(aq) \rightarrow Na_2SO_4(k)$
C) $Ba^{2+}(aq) + SO_4^{2-}(aq) \rightarrow BaSO_4(k)$
D) $Na^+(aq) + Cl^-(aq) \rightarrow NaCl(k)$
E) $Ba^{2+}(aq) + SO_4^{2-}(aq) + 2Na^+(aq) + 2Cl^-(aq) \rightarrow BaSO_4(k) + 2NaCl(aq)$

Çözüm:
Tepkimedeki seyirci iyonları belirleyelim. Çözelti halinde kalan maddelerdeki iyonlar seyircidir. Bu tepkimede $Na^+$ ve $Cl^-$ iyonları çözelti halinde kaldığı için seyirci iyonlardır. Net iyonik denklem, çökeltiyi oluşturan iyonları içerir: $Ba^{2+}$ ve $SO_4^{2-}$.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 5:

Bir çökelme tepkimesinin gerçekleştiğini gösteren en belirgin kanıt aşağıdakilerden hangisidir?

A) Gaz çıkışı
B) Renk değişimi
C) Isı açığa çıkması
D) Çökelti oluşumu
E) Koku oluşumu

Çözüm:
Adından da anlaşılacağı gibi, çökelme tepkimelerinin en temel göstergesi, iki çözelti karıştırıldığında suda çözünmeyen bir katı maddenin (çökelti) oluşmasıdır.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 6:

Aşağıdaki tepkimelerden hangisi bir çökelme tepkimesi oluşturur?

A) $Na_2CO_3 + HCl \rightarrow ?$
B) $KOH + HNO_3 \rightarrow ?$
C) $NaNO_3 + KCl \rightarrow ?$
D) $FeCl_3 + NaOH \rightarrow ?$
E) $H_2SO_4 + Mg \rightarrow ?$
(Not: Tüm reaktifler sulu çözeltidedir.)

Çözüm:
D şıkkındaki tepkime, $FeCl_3$ ve $NaOH$’nin tepkimesidir. Ürünler $Fe(OH)_3$ ve $NaCl$ olacaktır. $NaCl$ suda çözünürken, $Fe(OH)_3$ suda çözünmeyen bir bileşiktir ve çökelek oluşturur. Diğer tepkimelerde çökelek oluşmaz.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 7:

Aşağıdaki iyonlardan hangisi, genellikle suda çözünürlüğü yüksek olan bileşikler oluşturur?

A) $Cl^-$
B) $CO_3^{2-}$
C) $NO_3^-$
D) $S^{2-}$
E) $PO_4^{3-}$

Çözüm:
Nitrat ($NO_3^-$) iyonu içeren tüm bileşikler, istisnasız bir şekilde suda çok iyi çözünürler. Bu, çözünürlük kurallarının temel prensiplerinden biridir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 8:

Çökelme tepkimesi sonucunda oluşan $AgCl(k)$ bileşiği nasıl bir maddedir?

A) Suda çözünen bir tuz
B) Gaz halinde bir bileşik
C) Sıvı halde bir madde
D) Suda çözünmeyen bir katı
E) Elektrolit

Çözüm:
$AgCl$, çökelme tepkimesi sonucunda oluşan ve suda çözünmeyen, katı halde bulunan bir maddedir. Bu yüzden çökelek olarak adlandırılır.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 9:

Aşağıdaki tepkimelerden hangisi bir çökelme tepkimesi oluşturmaz?

A) $Pb(NO_3)_2 + NaCl \rightarrow ?$
B) $CuCl_2 + KOH \rightarrow ?$
C) $Na_2S + ZnCl_2 \rightarrow ?$
D) $NH_4Cl + NaOH \rightarrow ?$
E) $BaCl_2 + Na_2SO_4 \rightarrow ?$
(Tüm reaktifler sulu çözeltidedir.)

Çözüm:
D şıkkında $NH_4Cl$ ve $NaOH$ tepkimeye girdiğinde $NH_4OH$ (amonyağın sudaki çözeltisi) ve $NaCl$ oluşur. Bu iki ürün de suda iyi çözündüğü için bir çökelek oluşmaz.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 10:

$BaCl_2$ ve $Na_2SO_4$ çözeltileri karıştırıldığında, oluşan çökeltinin formülü nedir?

A) $NaCl$
B) $BaCl_2$
C) $Na_2SO_4$
D) $BaSO_4$
E) $Na(SO_4)_2$

Çözüm:
$BaCl_2$ ve $Na_2SO_4$ çözeltileri karıştırıldığında, iyonlar yer değiştirir: $Ba^{2+}$ iyonları $SO_4^{2-}$ iyonları ile birleşerek $BaSO_4$ oluştururken, $Na^+$ ve $Cl^-$ iyonları $NaCl$ oluşturur. Çözünürlük kurallarına göre $BaSO_4$ suda çözünmeyen bir çökeltidir.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 11:

Aşağıdaki tepkimelerden hangisi, iyonik denklemlerle en iyi temsil edilir?

A) Yanma
B) Nötralleşme
C) Çökelme
D) Sentez
E) Analiz

Çözüm:
Çökelme tepkimeleri, sulu çözeltilerdeki iyonların etkileşimine dayandığı için tam iyonik ve net iyonik denklemlerle en iyi şekilde gösterilir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 12:

Tuz ve suyun oluştuğu tepkimeler genellikle hangi tepkime türüne dahildir?

A) Çökelme
B) Yanma
C) Asit-baz
D) Sentez
E) Tekli yer değiştirme

Çözüm:
Asit ve bazın tepkimeye girerek tuz ve su oluşturması, bir asit-baz (nötralleşme) tepkimesidir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 13:

Bir çökelme tepkimesinde oluşan çökeltinin kütlesi hangi kanuna göre belirlenir?

A) Hacmin Korunumu Kanunu
B) Kütlenin Korunumu Kanunu
C) Sabit Oranlar Kanunu
D) Katlı Oranlar Kanunu
E) İdeal Gaz Kanunu

Çözüm:
Tüm kimyasal tepkimelerde olduğu gibi, çökelme tepkimelerinde de tepkimeye giren maddelerin toplam kütlesi, oluşan ürünlerin toplam kütlesine eşittir (Kütlenin Korunumu Kanunu). Çökeltinin kütlesi de bu kanuna göre hesaplanır.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 14:

Aşağıdaki iyonlardan hangisi, bileşiklerinin tamamı suda çözündüğü için çökelme tepkimesi oluşturmaz?

A) $S^{2-}$
B) $Pb^{2+}$
C) $Cl^-$
D) $Na^+$
E) $CO_3^{2-}$

Çözüm:
Sodyum ($Na^+$) iyonu, tüm bileşikleriyle birlikte suda her zaman çözünür. Bu nedenle sodyum iyonunun katıldığı tepkimelerde çökelek oluşumu beklenmez.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 15:

Aşağıdaki sulu çözeltilerden hangisi $Pb(NO_3)_2(aq)$ ile karıştırıldığında çökelme tepkimesi verir?

A) $NaNO_3(aq)$
B) $KCl(aq)$
C) $LiNO_3(aq)$
D) $Al(NO_3)_3(aq)$
E) $KNO_3(aq)$

Çözüm:
$Pb(NO_3)_2$ ve $KCl$ karıştırıldığında $PbCl_2$ ve $KNO_3$ oluşur. $KNO_3$ çözünürken, $PbCl_2$ suda çözünmez ve çökelek oluşturur. Diğer seçeneklerdeki çözeltiler karıştırıldığında, oluşan tüm ürünler suda çözünür.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---