Sıralı Cümle
Tek başına yargı bildiren ve bir anlam bütünlüğü içinde yan yana sıralanan, iki veya daha fazla cümlenin oluşturduğu cümleler topluluğudur.
Sıralı cümlelerde birden çok yüklem vardır.
Sıralı cümlelerde yüklemler virgül veya noktalı virgüllerle ayrılır.
Bağımlı Sıralı Cümle: Öge ortaklığı olan sıralı cümlelere “bağımlı sıralı cümle” denir. Bir öge ortak olabildiği gibi birden çok öge de ortak olabilir. Özne, nesne ve tümleçler ortak olabildiği gibi yüklemler de ortak olabilir.
— Tuttu, fırlattı kalbimi, ezdi, üstünü çiğnedi.
— Sabahleyin gökyüzü açıktı, ufuk parlaktı.
— Köyde kendimize atlar yapar, cirit oynar, yarışa çıkardık.
Bağımsız Sıralı Cümle: Öge ortaklığı olmayan sıralı cümlelere “bağımsız sıralı cümle” denir. Sıralı cümleyi oluşturan yüklemlerin nesnesi, öznesi ve tümleçleri tümüyle farklıdır.
— Yarım hekim candan eder, yarım hoca dinden eder.
— Bülbüller ötüyor, mandıranın köpekleri havlıyordu.
— Delikanlılar askere gitti, köylüler bir şey ekemedi.
Örnek: Bağımsız sıralı cümlelerde her cümlenin öznesi, tümleci, yüklemi ayrıdır.
Cümleler yalnızca anlam ilişkisi nedeniyle bir arada bulunur.
Aşağıdakilerden hangisi yukarıdaki açıklamayı örneklendiren bir cümledir?
A) Adam, durmadan öfkeli öfkeli konuşuyor, masada oturanlarsa sessizce onu dinliyorlardı.
B) Mendiliyle gözlerini kuruladı, yaşam öyküsünü kaldığı yerden anlatmaya başladı.
C) Sordum soruşturdum, sonunda aradığım nitelikte bir usta buldum.
D) Ali, kitaplarını çantasından çıkardı, sırasının üzerine yerleştirdi.
E) Müşteri, getirilen kahveden bir yudum aldı, sonra yeniden gazetesine daldı.
Çözüm: B, C, D ve E seçeneklerinde verilen cümlelerin özneleri ortak olduğu için bağımlı sıralı cümlelerdir. A seçeneğindeki cümlenin herhangi bir ögesi ortak olmadığı için bağımsız sıralı bir cümledir.
