Coğrafya, sadece kitaplar ve haritalar üzerinden öğrenilen bir bilim dalı değildir. Coğrafi bilgilerin en doğru ve somut şekilde edinildiği yöntemlerden biri de **gözlem ve saha çalışmalarıdır**. Bu çalışmalar, yeryüzü şekillerini, doğal süreçleri ve insan-çevre etkileşimini doğrudan yerinde incelemeyi amaçlar. Saha çalışmalarında, **haritalar, pusula, GPS cihazları, fotoğraf makineleri** ve **not defterleri** gibi çeşitli araç ve gereçler kullanılır. Gözlem ve saha çalışması, bir yerin topografik yapısını (dağlar, ovalar, vadiler), iklim özelliklerini, bitki örtüsünü ve beşerî faaliyetlerini anlamak için vazgeçilmezdir. Bir gözlem gezisinde, önceden belirlenen bir alanda arazi çizimleri yapılabilir, kayaç örnekleri toplanabilir, toprak profilleri incelenebilir ve insan faaliyetlerinin çevre üzerindeki etkileri gözlemlenebilir. Saha çalışması, teorik bilgilerin pratikle birleştiği, öğrencilerin eleştirel düşünme ve problem çözme becerilerini geliştirdiği önemli bir öğrenme sürecidir. Bu yöntem, aynı zamanda coğrafi verilerin toplanması, yorumlanması ve yeni bilgilere ulaşılması için temel bir araçtır.

---

Çözümlü Örnek Test Soruları

---

Soru 1:

Bir coğrafya öğrencisi, bir bölgenin enlem ve boylam değerlerini, yükseltisini ve anlık konumunu belirlemek için aşağıdaki araçlardan hangisini kullanmalıdır?

A) Pusula
B) Barometre
C) GPS (Küresel Konumlama Sistemi)
D) Anemometre
E) Harita

Çözüm:
**GPS (Küresel Konumlama Sistemi)**, uydular aracılığıyla yeryüzündeki herhangi bir noktanın anlık ve kesin konumunu (enlem, boylam, yükselti) belirlemek için kullanılan bir teknolojidir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 2:

Bir öğrencinin, bir arazi gezisi sırasında karşılaştığı yeryüzü şekillerini (vadi, tepe, plato) not alarak çizimini yapması, aşağıdaki saha çalışması adımlarından hangisine örnektir?

A) Veri analizi
B) Rapor hazırlama
C) Hipotez kurma
D) Gözlem ve veri toplama
E) Deneysel çalışma

Çözüm:
Bir arazide gözlem yaparak ve çizim yoluyla bilgi kaydetmek, saha çalışmasının en temel aşamalarından olan **gözlem ve veri toplama** sürecine girer.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 3:

Aşağıdakilerden hangisi, bir topografya haritası üzerinde yer şekilleri hakkında en fazla bilgiyi sağlayan unsurdur?

A) Lejant (açıklamalar)
B) Başlık
C) Ölçek
D) Yön oku
E) Eş yükselti eğrileri (izohipsler)

Çözüm:
**Eş yükselti eğrileri (izohipsler)**, aynı yükseltideki noktaları birleştiren eğrilerdir ve bu eğrilerin sık veya seyrek geçmesi, yamaçların eğimi ve yeryüzü şekilleri (tepe, vadi, sırt vb.) hakkında en önemli bilgiyi verir.
Doğru cevap E şıkkıdır.

---

Soru 4:

Saha çalışmasında kullanılan bir **pusula**, en çok hangi amaç için kullanılır?

A) Yükselti belirleme
B) Mesafe hesaplama
C) Yön belirleme
D) Alan hesaplama
E) Hava sıcaklığını ölçme

Çözüm:
Pusula, manyetik kuzeyi göstererek arazide yön bulma ve harita üzerindeki yönle arazi yönünü eşleştirme amacıyla kullanılan temel bir araçtır.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 5:

Bir gölün oluşum sürecini anlamak için yapılan saha çalışmasında, aşağıdaki veri toplama yöntemlerinden hangisi en az faydalı olur?

A) Gölde yaşayan canlı türlerini incelemek.
B) Gölün çevresindeki toprak ve kayaç örneklerini almak.
C) Göl tabanının haritasını çıkarmak.
D) Gölün oluşumunu anlatan eski kayıtları incelemek.
E) Gölün kimyasal yapısını incelemek.

Çözüm:
Gölde yaşayan canlı türlerini incelemek, daha çok ekosistem ve biyosferle ilgili bir çalışmadır. Gölün oluşum sürecini anlamak için ise jeolojik yapı, kayaç türleri ve geçmiş olaylar daha önemlidir.
Doğru cevap A şıkkıdır.

---

Soru 6:

Bir akarsu vadisinde yapılan saha çalışmasında, akarsuyun aşındırma gücünün en fazla olduğu yeri belirlemek için hangi faktör gözlemlenmelidir?

A) Akarsuyun yatak genişliği.
B) Akarsuyun hızı ve yatak eğimi.
C) Akarsuyun rengi.
D) Akarsu yatağındaki kum miktarı.
E) Akarsuyun debisi (akım miktarı).

Çözüm:
Akarsuyun aşındırma gücü, taşıdığı yükün yanı sıra **akış hızı ve yatak eğimiyle** doğrudan ilişkilidir. Eğim arttıkça hız artar ve aşındırma gücü de yükselir.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 7:

Bir dağın zirvesine çıkıldığında, deniz seviyesinden uzaklık ve yükselti farkı gözlemlenir. Bu gözlem, aşağıdaki harita elemanlarından hangisinin önemini vurgular?

A) Başlık
B) Lejant
C) Ölçek
D) Enlem ve boylam
E) Yön oku

Çözüm:
Bir haritanın, arazideki mesafeleri ve yükselti farklarını doğru bir şekilde gösterebilmesi için **ölçek** çok önemlidir. Ölçek, haritadaki küçültme oranını ifade eder.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 8:

Aşağıdaki yeryüzü şekillerinden hangisi, saha çalışmasında gözlem yaparak en kolay ayırt edilebilir?

A) Fay hattı
B) Epirojenez sonucu oluşan yükselme
C) Heyelan
D) Yer kabuğu levhası
E) Volkanik patlama

Çözüm:
**Heyelan**, bir kütlenin yamaç boyunca hareket etmesi sonucu oluşan ve arazi üzerinde belirgin izler bırakan bir olaydır. Bu nedenle gözlemle kolayca tespit edilebilir. Diğerleri ise daha uzun jeolojik süreçler veya yeraltı olaylarıdır.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 9:

Bir bölgede, yeraltı suyu seviyesinin değişimi ve yer altı mağaralarının tavanının çökmesiyle oluşan çukurların (obruk) gözlemlenmesi, hangi kayaç yapısının varlığına işaret eder?

A) Volkanik kayaçlar
B) Metaformik kayaçlar
C) Karstik kayaçlar (kireçtaşı)
D) Kumtaşları
E) Bazaltlar

Çözüm:
Mağara ve obruk gibi yer şekilleri, suda kolayca çözünen **karstik kayaçların** (kireçtaşı, jips) yaygın olduğu bölgelerde oluşur.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 10:

Bir saha çalışmasında, bir vadinin derin ve dik yamaçlara sahip olduğu gözlemleniyorsa, bu durum vadiyi oluşturan akarsuyun hangi özelliğine dair ipucu verir?

A) Akarsuyun hızının az olduğuna.
B) Yatak eğiminin az olduğuna.
C) Akarsuyun aşındırma gücünün fazla olduğuna.
D) Akarsuyun biriktirme yaptığının.
E) Akarsuyun mevsimlik olduğuna.

Çözüm:
Bir akarsuyun yatağını derinleştirmesi ve dik yamaçlar oluşturması, akış hızının ve dolayısıyla **aşındırma gücünün fazla** olduğunun bir göstergesidir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 11:

Bir coğrafi gözlem gezisinde, bir bölgedeki toprak erozyonunu inceleyen bir öğrencinin öncelikle ne yapması gerekir?

A) Bölgenin ekonomik yapısını incelemesi.
B) Sadece bölgenin haritasını çizmesi.
C) Erozyona neden olan faktörleri (eğim, bitki örtüsü, toprak türü) yerinde belirlemesi.
D) Bölgedeki nüfus yoğunluğunu araştırması.
E) Sadece hava sıcaklığını ölçmesi.

Çözüm:
Erozyon, bir çok faktörün birleşimiyle meydana gelen karmaşık bir süreçtir. Bu süreci anlamak için, erozyon üzerinde etkili olan tüm mekânsal faktörlerin (eğim, bitki örtüsü, toprak yapısı vb.) yerinde gözlemlenmesi gerekir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 12:

Aşağıdakilerden hangisi, uzaktan algılama teknolojileri (uydu görüntüleri vb.) kullanılarak yapılan bir gözlem türüdür?

A) Bir volkanın iç yapısını incelemek.
B) Bir bölgenin hava kirliliğindeki değişimi izlemek.
C) Bir akarsu yatağındaki taşların yapısını analiz etmek.
D) Bir şehrin yıllık nüfus artış hızını hesaplamak.
E) Bir depremin merkez üssünü belirlemek.

Çözüm:
Uzaktan algılama, yeryüzüne temas etmeden, uydu veya hava araçlarından alınan görüntülerle verileri toplamayı ifade eder. Hava kirliliğindeki değişim, uydu görüntüleriyle izlenebilir.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 13:

Bir saha çalışması sırasında bir vadinin tabanında irili ufaklı taş ve çakıl birikintilerinin (alüvyon) gözlemlenmesi, bu vadinin hangi dış kuvvet tarafından oluşturulduğunu gösterir?

A) Buzul
B) Rüzgar
C) Akarsu
D) Dalga
E) Heyelan

Çözüm:
Alüvyonlar, akarsuların taşıyarak biriktirdiği malzemelerdir. Vadi tabanlarında bu tür birikintilerin bulunması, vadinin bir akarsu tarafından oluşturulduğunu gösterir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 14:

Bir gölün sığ, etrafının bataklık olduğu ve zamanla küçüldüğü gözlemleniyorsa, bu gölün hangi süreçle yok olmaya başladığı söylenebilir?

A) Kimyasal çözünme
B) Tektonik hareketler
C) Dış kuvvetlerin biriktirmesi
D) Volkanik faaliyetler
E) Epirojenez

Çözüm:
Gölün sığlaşması ve küçülmesi, akarsu veya diğer dış kuvvetlerin taşıdığı malzemelerle göl tabanının dolması sonucunda gerçekleşir. Bu durum, dış kuvvetlerin **biriktirme** faaliyetine bir örnektir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 15:

Bir saha çalışmasında, bir dağın yamaçlarının bir tarafında ormanlık, diğer tarafında ise bozkır bitki örtüsünün olduğu gözlemleniyor. Bu durum, aşağıdakilerden hangisinin bir sonucudur?

A) Sadece yükselti farkının.
B) Sadece bakı (yamaç yönü) farkının.
C) Eğim farkının.
D) Bitki örtüsünün, sadece toprağa bağlı olduğunun.
E) Yükselti ve bakı farklarının birleşik etkisinin.

Çözüm:
Bir dağın yamaçlarında farklı bitki örtüsü türlerinin görülmesi, genellikle dağın **bakı** (güneşlenme) yönüyle ilişkilidir. Güneşe bakan yamaçlar daha sıcak ve kurak olduğu için farklı bitkiler, diğer yamaçlar ise daha nemli olduğu için farklı bitkiler barındırır.
Doğru cevap B şıkkıdır.