SANAYİ İNKILABI VE SÖMÜRGECİLİK
- XVI. yüzyılın sonlarından itibaren merkezi devletlerin güçlenmesi, şehirlerin büyümesi, hızlı nüfus artışı ve ekonomik gelişme ticaret hayatını da değiştirdi.
- Avrupa’da çok kullanılan maddeler Akdeniz ve Uzak Doğu ülkeleri yerine Amerika’dan karşılanmaya başlandı. Bu durum Akdeniz’in önemini azalttı.
- Batı Avrupa’da Atlantik sahilindeki bazı limanlar önem kazandı ve şehirler büyüdü.
- Uzak Doğu ile Avrupa arasında çalışan şirketler kuruldu, fiyatlar düştü. Osmanlı ticareti yön değiştirdi ve Hindistan’dan alınan bazı mallar Avrupa’dan alınmaya başlandı.
- Bankacılık ve sigorta şirketlerinin kurulması, kağıt para ve çeklerin kullanılması ticaret faaliyetlerini olumlu etkiledi.
- Ticari hayatın gelişmesi uluslar arası politikayı etkiledi. Devletler üretimlerine pazar bulabilmek amacıyla sömürgeciliğe önem verdiler. Bu gelişmeler Avrupa ülkelerinin geri kalmış ülkelere yayılmasına neden oldu. Sanayinin gelişmesi sömürgeciliği hızlandırdı.
- Yeni buluşların üretime uygulanması ve bunların en önemlisi olan buhar gücüyle çalışan makinelerin kullanılması endüstriyi doğurdu. Böylece insan ve hayvan gücünün yerini makineler almıştır. Buna Endüstri veya Sanayi İnkılâbı denmiştir. İngiltere’de başlayan makineleşme, kısa zamanda diğer ülkelere yayıldı. İngiltere’den sonra Fransa, Hollanda, Alman devletleri ve Avusturya’da sanayileşme hızla gelişti.
Sanayi İnkılâbı sonucunda;
- Bol, ucuz ve kaliteli üretim sağlandı.
- Hammadde ve pazar ihtiyacı ortaya çıktı.
- Büyük sermaye birikimleri oldu, büyük şirketler kuruldu.
- Sömürgecilik gelişti.
- Kapitalizm, sosyalizm ve emperyalizm gibi ekonomik sistemler doğdu.
- Devletlerarası rekabet arttı, bloklaşmalar başladı.
- I. Dünya Savaşı’na giden yolun başlangıcı oldu.
- Köyden kente göçler başladı.
- Buhar gücüyle çalışan trenler ve büyük gemiler yapıldı. (Bu gelişmeler ulaşımı kolaylaştırdığı gibi sömürgeciliğin hızlanmasında da etkili olmuştur.)
- Osmanlı sanayisi Sanayi İnkılabı sonrasında dış ülkelerde rekabet gücünü kaybetti. Tarım ve sanayi kuruluşları bilgi, teknoloji ve sermaye noksanlığından dolayı çöküş sürecine girdi. İthal ürünlerden alınan vergi arttırıldı. Fakat kapitülasyonlar genişledikçe bu tedbir işe yaramadı. Yurt dışında mesleklerinin ustaları getirildi. Meslek eğitimi için öğrenciler yurt dışına gönderildi. Bu dönemde açılan bazı fabrikalar;
istanbul – Eyüp Feshane
izmit – Çuha
Bursa -İpek
Zeytinburnu – Demir
Hereke – Kumaş
Veliefendi – Basma
- Abdülaziz Dönemi’nde ıslahisanayi komisyonu kuruldu. Bu komisyonun çalışmaları ile 1897’de Sanayi Teşvik Kanunu çıkarıldı. Şirketler 10 yıl vergiden muaf tutuldu.
- Yabancılar da yatırım yapmaya başladılar. Özellikle demir yolları, madencilik, elektrik, hava gazı, su işleri ve limanlarla ilgili yatırımları göze çarpıyordu. Ulaşımda İstanbul, Selanik, Beyrut gibi kalabalık şehirlerde toplu taşıma işletmeleri kuruldu. Ali ve Faut paşaların gayretleriyle vapur işletmeleri idaresi olan Şirket-i Hayriye kuruldu. Abdülaziz Dönemi’nde 1872’de tramvay işletmeleri kuruldu.
- Osmanlı’da yabancılar daha karlı bir yatırım olduğundan dolayı demir yollarına ağırlık veriyorlardı. Osmanlı Devleti de bir takım garantiler vererek bu yatırımları teşvik ediyordu. Örneğin bir demir yolu güzergahında maden ya da taş ocağı varsa o Ocak bedelsiz olarak o şirkete bırakılıyordu. Bu açıdan yabancı şirketler demir yolunu düz bir hat olarak yapabilecekken “S” şeklinde yaparak daha fazla ocağı kontrol altına almak istiyorlardı. İngiliz şirketleri Nazilli ile İzmir arasında ilk demir yolu hattını döşediler.
AVRUPA’DA SÖMÜRGECİLİK FAALİYETLERİ
Sömürgecilik diğer adıyla emperyalizm İlk Çağ’dan beri var olan bir faaliyettir. Güçlü olanın güçsüze ait yer altı ve yer üstü kaynaklarını kullanması ya da o kaynaklara sahip olması anlamlarına gelir. Kolonicilik adı altında sömürgecilik yapılıyordu. İlk dönemlerde ticaret adı altında yapılırken Coğrafi Keşiflerden sonra açıktan açığa sömürgecilik yapıldı. İlk etapta İspanya, Portekiz daha sonra İngiltere ve Hollanda bu alanda oldukça ilerlediler. Özellikle Uzakdoğu’dan ve sonraları Kuzey Afrika’dan maden, gıda ve insan ticareti yaptılar.
Sanayi inkılabından sonra hammadde ve pazara duyulan ihtiyaç bu faaliyetleri alabildiğine hızlandırdı. Sömürge paylaşımı noktasında devletler sürekli karşı karşıya geldi ve bloklaşmalar başladı. Bu bloklaşmalar I. Dünya Savaşı’nın çıkmasında etkili olmuştur.
Bloklarda ilerleyen süreçte değişiklikler yaşanmıştır. Kimi devlet blok değiştirirken kimi devlet bloktan ayrılmış kimi devlet ise bloğa dahil olmuştur. Bu değişiliklerin temelinde ülkelerin milli menfaatleri etkili olmuştur. Bu doğrultuda gerçekleşenler;
