KOORDİNAT SİSTEMİ
Paralel Daireler ve Özellikleri
Kutuplara eşit uzaklıktaki noktaların birleştirilmesi sonucu Ekvator denilen çember elde edilmiştir. Ekvator’dan kutuplara doğru birer derece aralıklı olarak geçtiği varsayılan ve Ekvator’a paralel uzanan çemberlere ise paralel daireleri denir.
- 0o (Başlangıç) paraleli olan Ekvator en büyük paraleldir.
- Ekvator’un kuzeyinde 90 tane, güneyinde de 90 tane olmak üzere 180 tane paralel dairesi vardır.
- Batı – doğu doğrultusunda (yatay) uzanırlar.
- İki paralel arası (1 derecelik) dik uzaklık her yerde 111 km’dir.
- Kutuplara doğru uzunluk ve çapları küçülürken numaraları büyür. (90o paralelleri kutup noktalarıdır.)
- Ekvatorun kuzeyindeki paralellere kuzey paralelleri, güneyindeki paralellere güney paralelleri denir.
Meridyenler ve Özellikleri
Bir kutuptan başlayan, paralelleri dik keserek diğer kutupta sona erdiği varsayılan yarım çemberlere meridyen denir. İngiltere’de Londra Greenwich Gözlemevi’nden geçtiği kabul edilen 0o meridyeni başlangıç meridyenidir.
- Başlangıç meridyeni (0o) Greenwich’tir.
- Kuzey – güney yönlüdürler ve kutup noktalarında birleşirler.
- İki kutup noktası arasında ve eşit uzunluktadırlar.
- İki meridyen arasındaki 1“’Iik uzaklık yalnız Ekvator üzerinde 111 km dir. Kutuplara doğru bu uzaklık azalır.
- Greenwich’in doğusunda 180, batısında da 180 tane olmak üzere toplam 360 tane meridyen yayı vardır.
- Bir meridyen üzerindeki tüm noktalarda yerel saat aynıdır.
- Ardışık meridyenler arasında 4 dk’lık yerel saat farkı vardır.
- Bir meridyenin karşısındaki onu 180o‘ye tamamlayan meridyene antimeridyen adı verilir. Onunla birlikte bir çember oluşturur.
Antimeridyen Kavramı: Her bir meridyenin karşısında bulunan meridyen onun karşıt – antimeridyenidir. Antimeridyen o meridyeni 180o‘ye tamamlar. Örneğin 0o meridyeninin antimeridyeni 180o doğu – batı meridyenidir. Doğu meridyenlerinin karşıtı batı meridyenleridir.
Coğrafi Koordinatları Belirleme: Mutlak Konum
Bir yerin Dünya’nın neresinde olduğunu tanımlamak için kuzeyde, güneyde, doğuda ve batıda gibi yön işaretleri kullanırız. Acaba bu tanımlamada neleri esas alıyoruz?
Dünya’da kuzey ve güneyi Ekvator’a; batı veya doğuyu ise başlangıç meridyenine göre tanımlarız. Bu basit anlamda matematiksel konuma da işaret eder. Bunu net olarak veya ölçü ile söylerken paralel ve meridyenlerden faydalanırız. Kısaca şöyle;
Coğrafi Koordinat Sistemi: Enlem – Boylam ve Yerel Saat
Enlem, bir yerin Ekvator’a uzaklığının açı cinsinden değeridir. Derece, dakika ve saniye olarak ifade edilir.
Dünya’nın Özel Boyutları – Özel Enlemler
Ekvator’un Özellikleri
- Dünya’yı kuzey ve güney olarak iki yarım küreye ayırır.
- En büyük paralel dairesidir.
- Çizgisel dönüş hızı (saatteki dönüş hızı km/saat) en fazladır (1670 km/saat). Gurup ve tan süresi en kısadır.
- Güneş ışınlarını 21 Mart ve 23 Eylül’de dik alır, diğer tarihlerde 66o’nin üstünde alır. (66o — 90o arası)
- Gece — gündüzler daima 12 saattir.
- Termik alçak basınç alanıdır. (daima sıcak)
- Yer çekiminin en az olduğu enlemdir.
Kutupların Özellikleri
- Yer ekseninin geçtiği, meridyenlerin birleştiği varsayılan noktalardır.
- Yer çekiminin en fazla olduğu yerler 90“ enlemleridir.
- Güneş ışınlarını kutup noktaları daima eğik açıyla alırlar (en fazla 23o 27ı).
- Sürekli soğuk – termik yüksek basınç alanıdırlar.
- Aydınlanma çemberi 21 Mart ve 23 Eylül’de kutup noktalarından geçen
- Gece ve gündüz süreleri 6 ay sürelidir.
Dönenceler ve Özellikleri
- Yer ekseninin eğikliği sonucu oluşmuş 23o 27ı kuzey ve güney enlemleridir.
- Kuzey ve Güney Yarım Küre’de Güneş ışınlarının dik gelebileceği son enlemlerdir.
- Tropikal ile orta kuşakların sınırını çizerler.
- Güneş ışınlarını yılda birer kez dik açıyla alırlar. 21 Haziran’da Yengeç, 21 Aralık’ta Oğlak Dönencesi’ne Güneş ışınları öğle vakti dik düşer.
Kutup Daireleri ve Özellikleri
- Yer ekseninin eğik olmasıyla ortaya çıkmış 66o 33ı kuzey ve 66o 33ı güney enlemleridir.
- Bir gün süre (24 saat) ile gündüzün veya gecenin yaşanabildiği enlemlerdir.
- Orta kuşak ile kutup kuşağının sınırını çizerler.
- Genel olarak Güneş ışınlarını eğik açıyla alırlar, en fazla 46o 54ı açıyla alabilirler.
- 21 Haziran ve 21 Aralık’ta aydınlanma çemberi kutup dairelerinden geçer.
Matematik İklim ve Sıcaklık İklim Kuşakları
Matematik konum, bir yerin Ekvator’a ve başlangıç meridyenine göre konumudur. O yerin enlemleri ve boylamları yardımıyla tespit edilir.
Matematik iklim kuşakları ise yer ekseninin 23o 27ı eğik olması sonucu ve Güneş ışınlarının geliş açılarına göre ortaya çıkmış teorik iklim kuşaklarıdır. Bizler dönenceler ve kutup dairelerini öğrendiğimize göre, matematik iklim kuşaklarını tanımak daha kolay olacaktır.
Yerel Saat Kavramı ve Yerel Saat Hesaplamaları
Gün içinde Güneş’in ufuk üzerinde ulaştığı en yüksek noktada yerel saat 12.00 kabul edilir. Bu o yerin yerel saatidir. Buna göre, o yerin doğusunda Güneş daha önce tepe noktasına ulaştığından yerel saat 12.00’den ileri, batısında ise 12.00’den daha geridir. Meridyenler arasında 4’er dakikalık yerel saat farkı olduğundan buna göre, yerel saat hesaplamaları yapılır.
- 1o lik boylam farkı 4 dakika 15o x 4 dk = 60 dk —> 1 saattir.
- 360o boylam 360o x 4 dk = 1440 dk : 60 = 24 saat eder.
ö
Yerel Saat Hesaplamalarında Şu İşlem Sırası Uygulanır
1. İki merkez arasında meridyen sayısı hesaplanır. Bunun için;
2. Yerel saat farkı saat ve dakikaya çevrilir.
3. Yerel saati istenen merkez daha doğuda ise saat farkı eklenir, daha batıda ise çıkarılır.
4. Yerel saat eklendiğinde saat 24.00 aşıyorsa bir sonraki güne geçilir. (Böylece gün değişmiş olur.)
