Hava olayları, atmosferde meydana gelen kısa süreli değişikliklerdir. Sıcaklık, basınç, nem, rüzgâr ve yağış gibi unsurlar hava olaylarını oluşturan başlıca etkenlerdir. Hava olayları, belirli bir bölgedeki günlük hava durumunu etkileyen faktörler olarak coğrafyanın temel konularından biridir.

Hava Olayları

Her gün atmosferde yaşanan bulutlu, yağışlı, rüzgârlı ya da sıcaklık değişiklikleri gibi hava olayları, günlük yaşamda sürekli karşımıza çıkar. Hava koşulları her an değişkenlik gösterebilir ve bu durum insan sağlığından ekonomiye kadar geniş bir yelpazede etkiler yaratabilir. Örneğin, aşırı yağışlar su baskınlarına neden olabilirken, hava koşullarının aşırı uçlara kayması doğal afetlere yol açabilir.

Hava olayları sıcaklık, rüzgâr, nem, yağış gibi atmosfer koşullarıyla şekillenir.

• Meteoroloji, atmosferde meydana gelen hava olaylarını inceleyen, oluşum süreçlerini ve değişimlerini analiz eden bir bilim dalıdır. Hava olaylarının hem yerel hem de küresel etkilerini araştırır.
• Klimatoloji, iklim olaylarını ve değişkenliklerini inceleyen bir alt dal olarak, uzun yıllar boyunca atmosferdeki eğilimleri ve ortalamaları ele alır.
• Atmosfer, yeryüzünü saran gaz tabakasıdır. Bu tabakanın %78’ini azot, %21’ini oksijen ve geri kalanını argon, karbondioksit, metan gibi gazlar oluşturur. Atmosferin sadece %1’i diğer gazlardan meydana gelir.

Atmosferin Özellikleri

• İçerdiği gazlar sayesinde Dünya’da canlıların yaşamasına olanak sağlar.
• Hava koşullarının oluşması ve değişmesini sağlar.
• Yeryüzünün aşırı ısınmasını ve aşırı soğumasını önler.
• Güneş’ten gelen zararlı ışınların (ultraviyole) önemli bir kısmını emerek yeryüzüne ulaşmasını engeller.
• Güneş ışınlarını dağıtarak bu ışınları doğrudan görmeyen yerlerin de aydınlanmasını sağlar.
• Meteorların büyük bir kısmının yanmasını sağlayarak yeryüzüne düşmesini engeller.

Hava Sıcaklığı ve Sıcaklığın Ölçülmesi

• Hava sıcaklığının kaynağı Güneş’tir. Güneş’ten gelen ışınların bir kısmı yansır, bir kısmı dağılır, bir kısmı emilir. Emilen ve dağılan Güneş ışınları yeryüzünün ve havanın ısınmasını sağlar.
• Hava sıcaklığı termometre adı verilen aletlerle ölçülür. Ölçülen sıcaklık °C olarak ifade edilir. Meteoroloji ve klimatoloji için sıcaklık ölçümleri özel düzeneklerle gerçekleştirilir.
• Hava sıcaklığının değişmesi hava basıncı, rüzgâr, nemlilik ve yağış gibi hava olaylarının da değişmesini sağlar.

Hava Basıncı ve Basıncın Ölçülmesi

• Atmosferin bileşimini oluşturan gazların belirli bir ağırlığı vardır. Gazların birim alana uyguladığı kuvvete hava basıncı denir.
• Hava basıncı barometre denilen aletle ölçülür, milibar (mb) ya da hektopaskal (hPa) olarak ifade edilir.
• Hava basıncını enlem, yükseklik ve sıcaklık etkilediğinden basınç dağılışı her yerde farklıdır.
• Standart hava basıncı; 45° enlemlerinde, deniz seviyesinde ve 15 °C sıcaklıkta ölçülen değerdir. Standart hava basıncı 1013 milibar (mb) olarak kabul edilmiştir.
• Herhangi bir yerde veya dünya genelindeki basınç dağılışını göstermek için izobar haritalarından yararlanılır. İzobar (eş basınç), aynı basınç değerine sahip noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğrilerdir. Basınç değerlerinin çevresine göre yüksek olduğu alanlar yüksek basınç (antisiklon), düşük olduğu alanlar alçak basınç (siklon) merkezi olarak adlandırılır.

Rüzgâr ve Rüzgârın Ölçülmesi

• Yatay yönde yer değiştiren hava kütlesinin hareketine rüzgâr denir. Rüzgâr başladıkları yerlerin sıcaklık, nem vb. özelliklerini gittikleri yerlere taşır.
• Rüzgârın bulunduğumuz yere doğru geldiği yöne rüzgâr yönü denir. Rüzgârın yönü doğu, batı, kuzey vb. coğrafi yönlerle ifade edilir. Rüzgârın bir yere esme yönlerini göstermek için çizilen çizgilere rüzgâr gülü denir.
• Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesine bağlı olarak rüzgârlar kuzey yarım kürede sağa, güney yarım kürede sola sapar.
• Rüzgârın yönü üzerinde basınç merkezlerinin konumu ile yer şekilleri de etkilidir. Bir yere rüzgârın en çok estiği yöne hâkim rüzgâr yönü denir. Hâkim rüzgâr yönü çoğunlukla dağların ve vadilerin uzanış yönüne paraleldir.
• Rüzgârın hızı (şiddeti), havanın hareket hızıdır. Hızın birimi genellikle m/sn veya km/saat olarak ifade edilir. Rüzgâr hızı, anemometre adı verilen aletle ölçülür.

Rüzgârın Hızını Etkileyen Faktörler

• Basınç farkı arttıkça rüzgârın hızı artar.
• Basınç merkezleri arasındaki mesafe arttıkça rüzgârın hızı azalır.
• Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesi, rüzgârı sapmaya uğratır ve yeryüzüne sürtünme rüzgârın hızını azaltır.
• Dağlık ve engebeli arazilerde rüzgârın hızı azalır.

Nemlilik, Yağış ve Ölçülmesi

• Su hidrosfer, atmosfer, litosfer, kriyosfer ve biyosfer arasında sürekli olarak yer değiştirir. Suyun bu yer değiştirmesine su döngüsü denir. Su yer değiştirirken gaz, sıvı ve katı hâlde olabilir.
• Atmosferdeki su buharına nem denir. Nem, higrometre adı verilen bir aletle ölçülür.
• Atmosferdeki nemin yeryüzündeki dağılışı farklılık gösterir.
• Nem, sıcaklık ve iklim koşullarını etkileyen iklim değişkenlerindendir.
• Havadaki nemin yoğunlaşması ile sis, bulut ve yağış oluşur. Yağış, plüviyometre adı verilen bir aletle ölçülür.

Havanın Neme Doyma Noktası

• Havanın neme doyması için soğuması gerekir. Doyma (çiğ) noktası, havanın neme doyması için soğuması gereken sıcaklıktır. Hava, içerdiği su buharının artması veya soğumasıyla da doyma noktasına ulaşabilir.

Yoğuşma

• Su buharının gaz hâlinden sıvı hâle geçmesi olayına yoğuşma denir. Yoğuşma için havanın soğuması, nemin doyma noktasına erişmesi gerekir. Yoğuşma ürünleri sis, bulut ve yağıştır.

Aşırı Hava Olayları

• Sıcaklık, yağış, rüzgâr hızı, basınç gibi iklim değişkenlerindeki durumun uzun yıllar ortalamasının çok üzerinde veya altında olması durumudur. Aşırı hava olaylarının başlıcaları sıcak hava dalgası, soğuk hava dalgası, fırtına, dolu, kuraklık ve aşırı yağışlardır.

Soğuk Hava Dalgası

• Belirli bir yerde sıcaklıkların uzun yıllar ve mevsim ortalamalarının altına düşmesidir. Bu tür hava olayları birkaç gün veya hafta etkili olmaktadır. Soğuk hava dalgası, insan sağlığına zarar verir. Ekonomik kayıplara yol açar, enerji tüketimini artırır, don olayına sebep olduğu için ulaşımda aksamalara yol açar. Ayrıca bitki örtüsüne ve hayvanlara zarar verir.

Sıcak Hava Dalgası

• İnsan sağlığını olumsuz etkiler. Aşırı buharlaşma nedeniyle su kayıpları gerçekleşir. Tarımsal üretim ve bitki örtüsü zarar görür.

Fırtına

• Saatteki hızı 62-117 km olan rüzgârlardır. Fırtına hasarlara yol açabilmekte, ulaşımın aksamasına sebep olmaktadır.

Şiddetli Yağış

• Kısa sürede uzun yıllar ortalamasının çok üzerinde yağış düşmesidir. Bu tür olaylar çoğunlukla bir iki gün içinde yaşanmaktadır.

Kuraklık

• Yağış miktarının azalmasına bağlı olarak görülen meteorolojik olaydır. Bazı yerlerde ve dönemlerde yağış çok azalmakta ya da hiç gerçekleşmemektedir.
• Kuraklık, tarım, hayvancılık faaliyetleri başta olmak üzere birçok ekonomik faaliyeti olumsuz etkiler.
• Kuraklık bitki örtüsünün zarar görmesine sebep olur. Kuraklık, yavaş gelişir, etkisi uzun sürer. Tahmin edilmesi zor bir olaydır.

Meteorolojik Kuraklık

• Belirli bir zaman periyoduna ait yağış normallerinden (genellikle en az 30 yıllık) meydana gelen sapma olarak tanımlanır.

Tarımsal Kuraklık

• Bitkinin kök bölgesinde, büyüyüp gelişmesi için yeterli nem bulunmaması durumu olarak ifade edilir.

Hidrolojik Kuraklık

• Uzun süre devam eden yağış eksikliği neticesinde ortaya çıkan yeryüzü ve yer altı sularındaki azalma ve eksiklikleri ifade eder.

Hava Tahminleri Nasıl Yapılır?

Hava Durumu

• Belirli bir yerde, belirli ve kısa bir süre içinde etkin olan atmosfer koşullarıdır. Hava durumu sıcaklık, hava basıncı, rüzgâr, nem, sis, bulut, yağış gibi atmosferde meydana gelen meteorolojik olaylardır.

Hava Tahmini

• Belirli bir yerde ve zaman dilimi içinde görülebilecek meteorolojik olayların gözlem ve analizlere dayanılarak önceden öngörülmesidir. Hava tahminleri için meteoroloji istasyonlarından elde edilen sıcaklık, nem, rüzgâr, bulutluluk ve yağış gibi hava olaylarının kayıtlarından yararlanılmaktadır. Ayrıca uydu görüntüleri de hava tahminlerinde kullanılmaktadır. Hava tahmini üç aşamada gerçekleştirilir. Bunlar gözlemler, analiz ve tahmin aşamalarıdır.
• Hava olaylarıyla ilgili insanların yıllara dayalı deneyimleri sonucunda gerçekleştirdikleri tahminler halk meteorolojisi olarak adlandırılmaktadır. Bu tür tahminler daha çok tarımsal ve hayvancılık etkinlikleri için kullanılmaktadır. İnsanlar yaşamı düzenlemek için yıllara dayalı deneyimler sonucu doğayı gözleyerek sıcaklık, yağış ve rüzgârlarla ilgili tahminlerde bulunmuşlardır. Bu tahminler halk takvimini oluşturmaktadır. Böylece doğadan yararlanma yöntemlerini ortaya koymuşlardır.