DERİ
Dokunma organı olarak bilinen derinin vücutta farklı işlevleri de vardır.
Derinin yapısı epitel doku ve bağ doku olmak üzere iki temel dokudan oluşur.
Bu bölümde sistemlerin oluşmasını sağlayan önemli dokulardan epitel doku ve bağ doku hakkında bilgiler verilecektir.
Diğer dokular hakkındaki bilgiler insan vücudunun sistemleri içerisinde ayrıntılı anlatılacaktır.
Epitel Doku
- Vücudun iç ve dış yüzünü örter.
Örneğin; sindirim kanalının, soluk borusunun, kalp ve kan damarlarının iç yüzü epitel doku ile örtülüdür. - Vücudu, kimyasal ve fiziksel (mekanik) etkenlere karşı korur.
- Hücrelerinin arasında ara madde yok denecek kadar azdır ve hücre sayısı çoktur.
- Esnektir.
- Bazı çeşitlerinin hücreleri arasında kan damarları bulunmaz.
Epitel doku, vücutta bulunduğu yere ve görevlerine göre; örtü epiteli, salgı epiteli ve duyu epiteli olmak üzere üç grupta incelenir:
1. Örtü Epiteli: Vücudun iç ve dış yüzeyini örter. Örtü epiteli, hücrelerinin şekline ve dizilişine göre, tek katlı epitel ve çok katlı epitel olmak üzere iki grupta incelenir.
a) Tek katlı epitel doku : Hücreleri yassı, kübik ya da silindirik olabilir.
- Yassı epitel dokunun, esneme yeteneği fazladır. Kalbin iç yüzeyini oluşturan endokard tabakası, akciğer alveolleri ve atardamar ile toplardamarların iç yüzeyinde bulunur.
Kılcal damarları oluşturur. - Kübik epitel doku, salgı bezlerinin iç yüzeyinde, omurgalıların böbreklerinde ve tiroit bezinde bulunur.
- Silindirik epitel doku, mide ve bağırsak kanalı ile solunum yolları gibi organların iç yüzeyinde bulunur.
b) Çok katlı epitel doku: Üst üste sıralanmış epitel hücrelerinden oluşur. Alttaki hücreler silindirik iken üstteki hücreler yassıdır. Üstteki yassı hücreler besin alamaz duruma gelip, sitoplazmaları azaldığında katılaşmaya başlarlar. Dolayısıyla keratin birikimine bağlı olarak bu hücreler ölür.
Kıl, tırnak ve boynuz keratinleşmiş yapılara örnektir. Omurgalıların üst derisinde çok katlı epitel doku bulunur.
Üst derinin altında, kan damarları ve sinirlerin bulunduğu dermis tabakası vardır.
2. Salgı (bez) Epiteli :Salgı yapacak şekilde farklılaşmış olan epiteldir. Kandan aldıkları maddelerden özel salgı maddeleri oluştururlar. Oluşturulan salgı maddeleri daha sonra hücreden dışarı verilir. Bez epiteli, hücre sayısına göre bir hücreli ve çok hücreli bezler olmak üzere iki grupta incelenir.
a) Bir hücreli bezler: Bir katlı silindirik epitel hücrelerinin değişmesiyle oluşur. Bu hücrelere goblet hücresi örnek verilebilir. Mide ve bağırsak duvarında mukus salgılayan hücreler ile kurbağa derisinin nemli kalmasını sağlayan hücreler, goblet hücrelerinden oluşmuştur.
b) Çok hücreli bezler : Salgı yapan birçok hücrenin birleşmesiyle oluşur. Bunlar kanallı (ekzokrin), kanalsız (endokrin) ve karma bezlerdir.
- Ekzokrin bezler, salgılarını kanallar aracılığı ile ilgili yerlere boşaltırlar.
Örneğin; tükürük bezleri, enzim salgılayan bezler, ter bezleri ekzokrin bezlerdir. - Endokrin bezler, salgılarını doğrudan kana verirler. Endokrin bezlerin salgılarına hormon denir.
Örneğin; hipofiz bezi ve tiroit bezi endokrin bezlerdir.
3. Duyu Epiteli : Duyu epiteli, dış ortamdan gelen fiziksel (mekanik), kimyasal ve optik uyarıları alan ve özel bir enerji sistemine çeviren hücrelerdir. Dış yüze bakan kısımlarında reseptör (almaç) denen yapılar bulunur. Yenilenme özellikleri yoktur.
Bağ Doku
- Kıkırdak doku, kemik doku, yağ doku ve kan doku gibi çeşitleri vardır.
- Organizmayı oluşturan çeşitli organ ve dokuları birbirine bağlar.
- Yumuşak organları korur ve desteklik sağlar.
- Mikroplara karşı vücudu savunur. (Makrofaj hücresi)
- Çeşitli organlarda oluşan yapısal bozuklukların onarılmasında görev alırlar.
- Hücrelerinin sayısı az, ara madde miktarı fazladır. Ara maddede lifler de bulunabilir. Lifler, dokuya esneklik ve direnç sağlar. .
Bağ dokusunun fibroblast, mast hücreleri ve makrofaj olmak üzere üç tip hücresi vardır.
1. Fibroblastlar: Bağ dokunun asıl hücreleridir. Bağ dokuda bulunan lifleri üretir.
Bağ dokunun lifleri proteinden oluşur. Kollojen lifler, elastiki lifler ve ağsı lifler olmak üzere üç çeşit bağ doku lifi vardır :
- Kollojen lifler, demet hâlinde bulunur, beyaz renkte görünür. Mekanik etkilere karşı çok dirençlidir.
Örneğin; insan ayak topuğundaki aşil kirişi kollojen lif açısından zengindir. - Elastiki lifler, sarı renkli görünür, az gerilir, bırakılınca eski hâline döner.
Örneğin; özellikle yüz ve boyun bölgelerini örten derinin dermis tabakasında bulunur. - Ağsı lifler, doku ve organların etrafını sararak onlara desteklik sağlar.
2. Mast hücreleri: Heparin ve histamin salgılar. Heparin, kanın damar içindeki pıhtılaşmasını engellerken, histamin, kılcal damarların geçirgenliğini artırır ve difüzyonu kolaylaştırır.
3. Makrofajlar: Bakteri ve vücuda giren diğer yabancı maddeleri fagosite ederler. Vücut savunma sisteminin en önemli hücrelerindendir.
Derinin Görevleri
- Dokunma, ısı, ağrı, basınç gibi duyuları algılama
- Solunum ve boşaltıma yardımcı olma
- Vücudu dış etkenlere ve mikroplara karşı koruma
- Vücut sıcaklığını ayarlama
- Kıl ve tırnak gibi yapıların oluşumunu sağlama
Deri, epidermis (üst deri) ve dermis (alt deri) olmak üzere iki tabakadan meydana gelmiştir :
A) Epidermis (üst deri)
- Çok tabakalı örtü epitelinden oluşmuştur.
- Kan damarları ve sinirler bulunmaz.
- Kıllar ve tırnaklar (keratin) bu tabakadan meydana gelir.
- Üst tarafta ölü hücreler bulunur. Bu tabaka korun tabakası adını alır. Korun tabakasının altında canlı hücrelerden oluşan Malpighi tabakası bulunur. Burada deriye rengini veren melanin pigmenti sentezlenir.
- Ektoderm kökenlidir.
B) Dermis (alt deri)
- Sıkı bağ dokusundan yapılmıştır.
- Kılcal damar ve lenf damarlarınca zengindir.
- Düz kas hücreleri, kıllar, sinirler, ter ve yağ bezleri de yer alır.
Ter bezleri, dudak ve göz kapakları hariç tüm vücut yüzeyinde bulunur. Derinin vücut sıcaklığını düzenlenmesi ile boşaltıma yardımcı olması bu bezlerden salgılanan ter sıvısı ile olur.
Yağ bezleri, salgılarını kılı saran keseciğe vererek derinin yumuşak kalmasını sağlar. Alında, başın saçlı kısmı ve burun üzerinde çok sayıda yağ bezi bulunur.
Kıllar, Avuç içi, ayak tabanı, dudaklar hariç tüm vücutta bulunabilir. Kıllar gündüze oranla gece, soğuk ortama oranla sıcak ortamda daha hızlı uzar.
Alt deride dokunma, basınç, sıcaklık ve ağrı gibi duyuları alabilen çeşitli özelliklerde mekanik reseptörler bulunur.
Derideki Reseptörler
Basınç duyusunu algılayan paccini cisimciği, dokunma duyusunu algılayan meissner cisimciği ve merkel diskleri, soğuğu algılayan krause ve sıcağı algılayan ruffini cisimciği ve dokunma duyusunu kuvvetlendiren kıl kökü reseptörleri ve ağrı duyusunu algılayan serbest sinir uçları bu reseptörlerden bazılarıdır.
Duyu organları, uyarıları alan reseptörlerle donatılmıştır. Gözde fotoreseptörler kulakta mekanoreseptörler, burun ve dilde kemoreseptörler, deride mekanoreseptörler ve termoreseptörler bulunur.
