Yerleşme, insanların barınma ve yaşamlarını sürdürmek için bir araya gelerek oluşturdukları coğrafi birimlerdir. **Yerleşmelerin kuruluşu ve gelişimi**, doğal ve beşerî faktörlerin karmaşık bir etkileşimi sonucunda gerçekleşir. **Doğal faktörler**, iklim, su kaynakları, yer şekilleri, toprak verimliliği ve bitki örtüsü gibi unsurları içerir. Örneğin, ılıman iklimler ve verimli ovalar, yerleşmelerin yoğunlaştığı alanlardır. Buna karşılık, dağlık ve kurak bölgeler yerleşmeyi sınırlandırır. **Beşerî (insan kaynaklı) faktörler** ise ekonomi (tarım, sanayi, ticaret), ulaşım, güvenlik, kültürel ve tarihi özelliklerdir. Ulaşım yollarının kesiştiği noktalar veya maden yataklarının bulunduğu alanlar, yeni yerleşmelerin kurulmasına ve mevcut yerleşmelerin hızla büyümesine neden olabilir. Yerleşmeler, büyüklükleri ve işlevlerine göre **kırsal** ve **kentsel** olarak iki ana gruba ayrılır. Kırsal yerleşmeler daha çok tarım ve hayvancılıkla uğraşırken, kentsel yerleşmeler sanayi, ticaret ve hizmet sektörlerinin merkezidir. Bu test, yerleşmelerin kuruluşu ve gelişimi üzerindeki bu temel faktörleri ve süreçleri anlamanıza yardımcı olacaktır.

---

Çözümlü Örnek Test Soruları

---

Soru 1:

Aşağıdakilerden hangisi, bir yerleşmenin kuruluşunda etkili olan **doğal faktörlerden** biri **değildir**?

A) Toprak verimliliği
B) İklim koşulları
C) Su kaynaklarının varlığı
D) Sanayi faaliyetleri
E) Yer şekillerinin uygunluğu

Çözüm:
Sanayi faaliyetleri, insanların ekonomik ihtiyaçları doğrultusunda ortaya çıkan bir **beşerî (insan kaynaklı) faktördür**. Diğer seçenekler ise doğal çevreye ait unsurlardır.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 2:

Aşağıdaki yerleşim birimlerinden hangisi, daha çok “tarım, hayvancılık ve ormancılık” gibi ekonomik faaliyetlerin yaygın olduğu bir **kırsal yerleşme** örneğidir?

A) Köy
B) İlçe
C) Şehir
D) Büyükşehir
E) Kent

Çözüm:
Köy, nüfusu az olan ve ekonomik faaliyetlerin büyük oranda birincil sektörlere (tarım, hayvancılık) dayandığı tipik bir kırsal yerleşme örneğidir.
Doğru cevap A şıkkıdır.

---

Soru 3:

Bir yerleşmenin, **kurak bir iklime** sahip olmasına rağmen, su kaynaklarına yakın olması nedeniyle gelişme göstermesi, aşağıdaki faktörlerden hangisinin önemini vurgular?

A) Toprak verimliliği
B) Savunma olanakları
C) Su kaynakları
D) Ulaşım
E) Maden yatakları

Çözüm:
Kurak bir iklimde dahi, su kaynaklarının varlığı yerleşme için hayati bir önem taşır. Bu durum, su kaynaklarının yerleşme için ne kadar belirleyici bir faktör olduğunu gösterir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 4:

Aşağıdakilerden hangisi, bir yerleşmenin büyümesi ve gelişmesinde etkili olan **beşerî faktörlerden** biri **değildir**?

A) Turizm faaliyetlerinin başlaması
B) Bir demiryolu hattının geçmesi
C) Verimli tarım alanlarının varlığı
D) Önemli bir ticaret merkezi haline gelmesi
E) Yönetim merkezi olması

Çözüm:
Turizm, ulaşım (demiryolu), ticaret ve yönetim merkezi olma gibi özellikler, insan faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan beşerî faktörlerdir. **Verimli tarım alanlarının varlığı** ise doğal bir faktördür.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 5:

Dağlık ve engebeli arazilerde, yerleşmelerin genellikle dağınık olmasının temel nedeni nedir?

A) Su kaynaklarının bol olması
B) Tarım arazilerinin küçük ve parçalı olması
C) Nüfusun fazla olması
D) Ulaşım ağlarının gelişmiş olması
E) Sanayi faaliyetlerinin yaygın olması

Çözüm:
Dağlık bölgelerde, düz ve geniş tarım alanları bulunmaz. Bu nedenle insanlar, küçük ve parçalı tarım arazilerinin yakınına evlerini kurar ve bu durum dağınık yerleşmelere yol açar.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 6:

Aşağıdaki yerleşme türlerinden hangisinde, tarımsal faaliyetler en azdır ve hizmet sektörü en fazla gelişmiştir?

A) Mezra
B) Divan
C) Köy
D) Mahalle
E) Kent

Çözüm:
**Kentler**, sanayi, ticaret, eğitim ve sağlık gibi hizmet sektörlerinin geliştiği, nüfusun yoğun olduğu ve tarımsal faaliyetlerin çok sınırlı olduğu yerleşim birimleridir.
Doğru cevap E şıkkıdır.

---

Soru 7:

Aşağıdakilerden hangisi, bir yerleşmenin “fonksiyonel” özelliklerini belirleyen bir unsurdur?

A) Yüzölçümü
B) Nüfus miktarı
C) Başlıca ekonomik faaliyeti
D) İklimi
E) Yüksekliği

Çözüm:
Bir yerleşmenin fonksiyonu, o yerleşmenin ana işlevini ve ne tür ekonomik faaliyetlerin ön planda olduğunu ifade eder. Örneğin, bir yerleşme “sanayi kenti”, “liman kenti” veya “turizm kenti” olabilir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 8:

Aşağıdaki doğal afetlerden hangisi, bir yerleşmenin yer değiştirilmesine veya terk edilmesine neden olabilir?

A) Sel
B) Kuraklık
C) Deprem
D) Toprak kayması (heyelan)
E) Hepsi

Çözüm:
Sel, kuraklık, deprem ve heyelan gibi doğal afetler, yerleşim alanlarını yaşanmaz hale getirebilir veya güvenlik riski oluşturabilir. Bu durum, yerleşmelerin başka bir yere taşınmasını veya tamamen terk edilmesini gerektirebilir.
Doğru cevap E şıkkıdır.

---

Soru 9:

Bir yerleşmenin, tarihi süreç içinde bir “kale kenti” olarak kurulması ve daha sonra “ticaret merkezi” haline gelmesi, yerleşmenin hangi özelliğini gösterir?

A) Doğal konumunun önemini
B) Jeolojik yapısının uygunluğunu
C) Fonksiyonunun zamanla değiştiğini
D) Nüfusunun sürekli arttığını
E) İkliminin değiştiğini

Çözüm:
Bu durum, yerleşmenin ana işlevinin (fonksiyonunun), zamanla değişen koşullara bağlı olarak savunmadan ticarete doğru bir evrim geçirdiğini gösterir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 10:

Aşağıdaki yerleşme dokusu türlerinden hangisi, su kaynaklarının sınırlı olduğu ve evlerin birbirine yakın yapıldığı yerlerde daha yaygındır?

A) Dağınık yerleşme
B) Toplu yerleşme
C) Çizgisel yerleşme
D) Dairesel yerleşme
E) Sahil yerleşmesi

Çözüm:
Su kaynaklarının az olduğu yerlerde, insanlar su kaynağının çevresinde toplanır ve evlerini birbirine yakın yapar. Bu durum, **toplu yerleşme** dokusunun oluşmasına neden olur.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 11:

Bir akarsu vadisi boyunca uzanan ve evlerin yolun kenarına dizildiği bir yerleşme türü, aşağıdaki yerleşme dokusu türlerinden hangisine örnektir?

A) Toplu yerleşme
B) Dairesel yerleşme
C) Çizgisel yerleşme
D) Dağınık yerleşme
E) Kentsel yerleşme

Çözüm:
Bir yol veya nehir boyunca uzanan yerleşmelere **çizgisel yerleşme** denir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 12:

Aşağıdaki yerleşme türlerinden hangisi, Türkiye’de İç Anadolu Bölgesi’nde daha yaygın olarak görülür?

A) Dağınık yerleşme
B) Çizgisel yerleşme
C) Toplu yerleşme
D) Sahil yerleşmesi
E) Dağ yerleşmesi

Çözüm:
İç Anadolu Bölgesi’nde su kaynakları sınırlıdır ve yer şekilleri daha çok düzlüktür. Bu nedenle su kaynaklarının çevresinde **toplu yerleşmeler** yaygındır.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 13:

Bir yerleşmenin “metropol” olarak adlandırılması için aşağıdaki özelliklerden hangisine sahip olması gerekir?

A) Sanayi faaliyetlerinin gelişmiş olması.
B) Birkaç şehri etkisi altına alacak kadar büyük ve gelişmiş olması.
C) Nüfusunun bir milyondan fazla olması.
D) Başkent olması.
E) Deniz kenarında yer alması.

Çözüm:
**Metropol**, sadece büyük nüfusa sahip olmakla kalmaz, aynı zamanda çevresindeki diğer şehir ve yerleşimleri de etkisi altına alan, ekonomik, kültürel ve siyasi açıdan önemli bir merkezdir.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 14:

Aşağıdakilerden hangisi, insanların yerleşme seçimi üzerinde etkili olan **tarihi ve kültürel** faktörlerden biridir?

A) İklim koşulları
B) Verimli tarım toprakları
C) Savunma ve güvenlik ihtiyacı
D) Toprak yapısı
E) Su kaynakları

Çözüm:
Bir yerleşmenin, tarihi süreçte düşman saldırılarına karşı korunma amaçlı olarak kurulması, yerleşme seçiminde etkili olan **savunma** (tarihi) faktörüne örnektir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 15:

Bir bölgede “sarkıt, dikit, traverten” gibi yer şekillerinin oluşması, o bölgenin hangi yerleşme özelliğine dair ipucu verir?

A) Tarım faaliyetlerinin yaygın olduğuna
B) Dağınık yerleşmenin yaygın olduğuna
C) Su kaynaklarının fazla olduğuna
D) Karstik arazi yapısına sahip olduğuna
E) Yüksek bir plato olduğuna

Çözüm:
Sarkıt, dikit ve travertenler, kireçtaşlarının (karstik kayaçlar) kimyasal olarak çözünmesi ve çökelmesiyle oluşan yer şekilleridir. Bu durum, bölgenin **karstik arazi yapısına** sahip olduğunu gösterir ve bu tür yerlerde genellikle tarım ve yerleşme zorlaşır.
Doğru cevap D şıkkıdır.