1. BÖLÜM: YAYGIN GÜNLÜK HAYAT KİMYASALLARI
2. BÖLÜM: GIDALAR
Evimiz, iş yerimiz, kullandığımız araçlar ve bedenimiz farklı nedenlerle zamanla kirlenir. Kir, bitkisel ve hayvansal kökenli suda çözünmeyen yağ, toz, çamur gibi maddelerin karışımıdır. Su polar bir moleküldür. Kirler ise yağ ve benzeri apolar maddeleri içerirler. Bir maddenin başka bir madde içerisinde çözünebilmesi için yapı olarak birbirlerine benzemeleri gerekir. Kir molekülleri ile su molekülleri yapı olarak birbirine benzemedikleri için bir biri içerisinde çözünmezler. Bu nedenle kiri temizlemek için sadece su yeterli değildir. Sabun ve deterjan gibi yapısında hem polar (hidroıîl) hem de apolar (hidrofob) kısımlar bulunduran organik maddelerin kullanılması gerekir.
SABUNLAR
Sabun, bitkisel ve hayvansal yağların veya yağ asitlerinin NaOH gibi bazlarla kimyasal tepkimesi sonucu elde edilen temizlik maddesidir. Sabun kullanım amacına göre yapılır. Genel olarak yumuşak ve sert olmak üzere iki tür sabun vardır. Sert sabunlar sodyum (Na) tuzu, yumuşak sabunlar ise potasyum (K) tuzudur. Yumuşak sabunlar suda sert sabunlara göre daha fazla çözündükleri için genellikle traş kreminde ve sıvı sabun yapımında kullanılır.
DETERJANLAR
Deterjan, kir sökücü anlamına gelmektedir. Deterjanlarında yapısında suyu seven uç (hidrofîl) ve suyu sevmeyen uç (hidrofob) bulunur.
- En çok bilinen deterjan sodyum lauril sülfattır.
Deterjanın yapısında benzen halkası da bulunabilir. Benzen halkası mikroorganizmalar tarafından parçalanamaz. Bundan dolayı çevre kirlenmesine etkisi sabundan daha fazladır. Günlük hayatta kullanılan deterjanlar boraks, klor ve sabun tozu gibi ağartıcılar taşır.
Bilgi
- Kir yüzeyden koparıldıktan sonra tekrar yüzeye yapışmaması için deterjanın içerisinde SCMC tetra sodyum tuzu bulunur.
- Deterjanlarda sertlik giderici kompleks fosfatlar kullanılır.
Sabun ve Deterjan Kiri Nasıl Temizler?
Yıkama suyuna katılan sabun ve deterjanlar, suyun ıslatma özelliğini artırır. Bu nedenle su kumaş ve kirlere daha kolay girer. Bundan sonraki süreçte kirin uzaklaştırılması başlar. Sabun ve deterjanın her bir molekülü, uzun bir zincir olarak düşünülebilir, Zincirin bir ucu hidrofil (suyu seven) ve diğer ucu hidrofob (suyu sevmeyen veya kiri seven) dir.
Bu moleküllerin kiri seven uçları, bir kir parçacığına yönelir ve onu çepeçevre sarar. Aynı zamanda suyu seven uçlar, molekülleri ve ki parçacığını yüzeyden uzaklaştırıp su içerisine taşır. Sabun veya deterjan kiri uzaklaştırma, onu kolloit içerisine alma veya yüzeye tekrar yapışmasını önleme görevlerini tamamlamış olur. Sabunlar ve deterjanlar suyun yüzey gerilimini değiştirdikleri için yüzey aktif maddedirler.
BİLGİ
Yüzey Aktif Madde: Suyun yüzey gerilimini değiştirerek temizlik için gerekli ıslanmayı sağlar. Suda çözünmeyen kirler yumuşar ve temizlenmeleri kolaylaşır. Yüzey aktif maddeler kirlerin etrafını sarar. Kirler topaklanıp küresel bir hal almaya başlayınca yüzeyle temas eden kısımları azalır. Yüzeyden kopmaya başlayan kirlerin yerine yüzey aktif maddeler geçerek tekrar kirin yüzeye yapışması önlenmiş olur.
