Karbonhidratlar
Yapısında karbon (C), hidrojen (H) ve oksijen (O) elementleri bulunur. Hücrelerde birinci dereceden enerji kaynağı olarak kullanılır.
Yapıcı ve onarıcı özelliğe sahip olduğundan hücre zarı, hücre duvarı, nükleik asitler ve ATP’nin yapısına katılır.
Yapılarında bulunan şeker sayısına göre monosakkarit, disakkarit ve polisakkarit olarak gruplandırılır.
Monosakkaritler
Karbonhidratların monomerleri olup sindirimle daha küçük birimlere ayrılmazlar. Hücre zarından geçebilirler. Yapılarında glikozit bağı bulunmaz.
DNA’nın yapısına katılan deoksiriboz ve RNA ile ATP’nin yapısına katılan riboz, beş karbonlu (pentoz) şekerlerdir. Bu şekerler yapısal molekül olduğundan enerji kaynağı olarak kullanılmaz.
Glikoz, fruktoz ve galaktoz ise altı karbonlu (heksoz) şekerler olup birbirinin izomeridir. Yani kapalı formülleri aynı, açık formülleri farklıdır.
Glikoz, kan şekeri veya üzüm şekeri olarak bilinir ve bütün canlı hücrelerde bulunur. Fruktoz, meyvelerde çok bulunduğundan meyve şekeri; galaktoz bazı bitkilerde de bulunmasına rağmen memelilerin sütünde daha çok bulunduğundan süt şekeri olarak da ifade edilir.
Disakkaritler
İki monosakkaritin glikozit bağı ile birleşmesi sonucu oluşur. Bu sırada bir molekül su açığa çıkar. Bu olay dehidrasyon tepkimesidir.
Küçük organik maddelerden büyük organik maddeler oluşurken su açığa çıkmasına dehidrasyon, büyük organik maddelerin küçük organik maddelere yıkımı sırasında su kullanılmasına hidroliz denir. Dehidrasyon olaylarında, kurulan bağ sayısı kadar su açığa çıkar.
Maltoz ve sükroz, bitkiler tarafından üretilir. Laktoz ise memeli hayvanların sütünde bulunur. Genel olarak disakkaritler hidroliz edilmeden hücre zarından geçemez.
Polisakkaritler
Çok sayıda glikozun glikozit bağıyla birleşmesi sonucunda meydana gelir. Polisakkaritlerin çeşitliliği, yapılarındaki monosakkaritlerin birbirine farklı şekilde bağlanmasından kaynaklanabilir.
Nişasta
- Bitkiler, ürettikleri glikozun fazlasını nişastaya çevirerek depolar. Hayvan hücrelerinde nişasta bulunmaz.
- Hayvanlar, besinlerle aldıkları nişastayı sindirim kanalında glikoza kadar parçalar. Oluşan glikozlar kana geçer ve hücrelere taşınır.
Selüloz
- Bitkilerde hücre çeperinin yapısına katılır. Bitkilerde selülozun sentezi hücre zarında gerçekleşir. Suda çözünmez.
Selülozu sindirecek enzim olmadığından, insanlar selülozu sindiremez. Sindirim kanalından geçen selüloz, mukus salgısının artmasını sağlar. Böylece besinler bağırsakta daha kolay ilerler. Otçul hayvanlar, bağırsaklarında yaşayan bakteriler sayesinde selülozu sindirebilir.
Glikojen
- Gilikozun fazlası hayvan, mantar, bakteri ve arkelerde glikojene dönüştürülerek depo edilir.
- İnsanlarda vücuda alınan glikozun fazlası glikojen olarak daha çok karaciğer ve kaslarda depolanır.
Kitin
- Diğer polisakkaritlerden farklı olarak yapısındaki glikoz molekülleri azot içeren bir yan grup taşır.
- Eklem bacaklıların dış iskeletinde ve mantarların hücre çeperinde bulunur.
