İslamiyetten Önceki Türk Devletlerinde Kültür ve Medeniyet TYT-AYT
DEVLET YÖNETİMİ
Devletin başında yetkisini Göktanrıdan aldığına inanılan bir hükümdarlar bulunurdu. Bu anlayışa “Kut anlayışı” denirdi. Bu nedenle “Ülke hanedan üyelerinin ortak malıdır.” anlayışı egemendi.
Devlet; aile, oba, oymak ve boylardan oluşurdu.
Ülke Doğu ve Batı diye ikiye ayrılıp yönetilirdi. Buna “İkili Teşkilat ” denirdi.
Hakanın eşi olan Hatun da yönetimde görev alır. Kurultay toplantılarına katılır, elçileri kabul ederdi. Hükümdarın yanında boy beylerinden oluşan Toy (Kurultay) hükümdara danışmanlık yapardı.
ORDU
Türklerde eli silah tutan herkes asker sayılmıştır.
Türk ordusunun temeli atlı birliklere dayanmaktaydı.
Türklerde ordu – millet anlayışı hakimdi.
İlk düzenli ordu Mete Han döneminde onluk sisteme göre kurulmuştur.
HUKUK
Türklerde toplum ilişkileri ve devlet idaresi töreye göre düzenlenmiştir.
Töre, yazılı olmayan hukuk kurallarıdır.
Hakan dahil tüm toplum bu kurallara uymak zorundadır.
Törenin değişmeyen hükümleri adalet, eşitlik ve iyiliktir.
Adam öldürme, vatana ihanet, ordudan kaçma, zina ve hırsızlık gibi suçların cezası idamdır.
Göçebe yaşam tarzından dolayı hapis cezaları on günü geçmezdi.
Kağanın başında bulunduğu yüksek mahkeme siyasi davalara bakardı.
DİN
Türklerde en yaygın olan inanç Göktanrı’dır.
Tanrının tek olduğuna inanılmış, ölümden sonraki yaşamın devam ettiği düşünülmüş ve ölen kişiler önemli eşyalarıyla birlikte gömülmüştür.
Türkler ilişkide bulundukları toplumların dinine müdahale etmemiş, bu konuda hoşgörülü olmuşlardır.
Türklerde cenaze törenlerine ”Yuğ”, mezarlara “Kurgan” denmiştir.
Mezarların başına “Balbal” denilen taşlar dikilmiş, bu taşlar ölen kişinin hayatta iken öldürdüğü kişilerin sayısını simgelemiştir.
SOSYAL ve EKONOMİK HAYAT
Toprakların devlete ait olması ve göçebe yaşam tarzının benimsenmesi sosyal sınıf ayrımının oluşmasını engellemiştir.
Ekonomi, göçebeliğin de etkisiyle daha çok hayvancılığa dayanmaktaydı.
Çinlilerle sınır ticareti yapılmış, hayvan kürkleri satılmış, buna karşılık ipek alınmıştır.
Uygurların yerleşik düzene geçmesiyle tarımsal üretim de görülmüştür.
YAZI — EDEBİYAT ve SANAT
Türkler, Göktürk ve Uygur alfabelerinin yanı sıra, Arap ve Latin alfabelerini de kullanmışlardır.
Yazılı döneme geç girildiği için sözlü edebiyat gelişmiştir.
Destanlar sözlü edebiyatın ilk örnekleridir.
Türk Tarihi hakkında ilk Türkçe yazılı belgeler Orhun Kitabeleri’dir.
Göçebe kültürün bir sonucu olarak Türk sanatında hayvan figürleri fazla yer almıştır (Sanatta Hayvan Üslubu).
Çadır sanatı, deri giysiler, at koşumları ve dokumacılık gelişmiştir.
Türkler astronomi bilimiyle de uğraşmışlar ve On İki Hayvanlı Türk Takvimi’ni kullanmışlardır.
Çözümlü Test Soruları
Soru 1
Aşağıdakilerden hangisi İslamiyet öncesi Türk devletlerinde “toy” kavramıyla doğrudan ilgili değildir?
A) Kurultay
B) Şölen
C) Yuğ
D) Siyasi kararlar
E) Hükümdarın halkla iletişimi
Çözüm:
“Toy”, Türk devletlerinde kurultay (meclis) ve şölen (ziyafet) anlamlarına gelir. “Yuğ” ise cenaze törenidir ve toy kavramıyla ilişkili değildir.
Cevap: C
Soru 2
İslamiyet öncesi Türk devletlerinde “ordu-millet” anlayışının bir sonucu olarak aşağıdakilerden hangisi görülmüştür?
A) Kadınların yönetimde söz sahibi olması
B) Askerlik mesleğinin ayrı bir sınıf olarak ortaya çıkması
C) Tüm halkın savaşa hazır olması
D) Kölelik sisteminin yaygınlaşması
E) Dini törenlerin ordu tarafından düzenlenmesi
Çözüm:
“Ordu-millet” anlayışına göre her Türk aynı zamanda bir askerdir. Bu nedenle halk savaşa hazırdır, ayrı bir asker sınıfı yoktur.
Cevap: C
Soru 3
Aşağıdaki Türk devletlerinden hangisinde “ikili teşkilat” (doğu-batı yönetimi) uygulanmamıştır?
A) Göktürk Kağanlığı
B) Uygur Devleti
C) Hun İmparatorluğu
D) Avrupa Hun Devleti
E) Hazar Devleti
Çözüm:
Uygurlar, yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir ve ikili teşkilat (federatif yapı) yerine merkezi yönetimi benimsemiştir. Diğerleri göçebe kültürün gereği bu sistemi kullanmıştır.
Cevap: B
Soru 4
İslamiyet öncesi Türk devletlerinde hükümdarlık sembolleri arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz?
A) Otağ
B) Davul
C) Kılıç
D) Hutbe
E) Tuğ
Çözüm:
“Hutbe okutmak”, İslami dönemdeki bir hükümdarlık sembolüdür. Diğerleri (otağ, davul, tuğ, kılıç) İslamiyet öncesi Türklerde kullanılan sembollerdir.
Cevap: D
Soru 5
Aşağıdakilerden hangisi İslamiyet öncesi Türk devletlerinde hukuk sistemi ile ilgili doğru bir bilgi değildir?
A) Yazılı olmayan töre kuralları geçerlidir.
B) Hükümdar bile töreye uymak zorundadır.
C) Ağır suçlara “idam” cezası verilmiştir.
D) Mahkemeleri yöneten kişilere “yargucu” denir.
E) Köleler ve hürler arasında hukuki eşitlik vardır.
Çözüm:
Türk töresinde kölelik yaygın değildir, ancak esir alınan savaşçılar köle olarak kullanılırdı. Hukuki eşitlik söz konusu değildir.
Cevap: E