Elektrik devreleri, elektrik akımının belirli bir yoldan geçmesini sağlayan düzeneklerdir. Elektrik devrelerinin doğru bir şekilde anlaşılması ve çizilmesi için, devre elemanlarının sembollerle gösterilmesi ve devre şemalarının kullanılması gerekir. Devre elemanları, ampuller, piller, anahtarlar gibi elektrik akımını kontrol eden ya da yönlendiren parçalardır. Bu yazıda, devre elemanlarının sembollerini tanıyacak ve bu elemanlarla devre şemalarının nasıl oluşturulduğunu öğreneceğiz.

5. Sınıf Devre Elemanlarının Sembolleri ve Devre Şemaları Ders Notu

• Elektrik devrelerinde çok sayıda devre elemanı bulunur. Devre elemanları tüm dünyada aynı sembollerle gösterilir. Duy ve pil yatağı sembolle gösterilmez.

Örnek: Tuna, elektrik devresinde kullanılan devre elemanlarının sembolik gösterimi ile ilgili bir tablo hazırladı. Fakat Tuna hazırladığı tabloda bir hata yapmıştır. Hangi sembollerin yer değişimi hatayı giderir?

A) Pil ile ampulün    B) Ampul ile anahtarın
C) Pil ile anahtarın  D) Anahtar ile kablonun

Çözüm: Hatalı olan pil ve anahtar sembolleridir. Yer değiştirmeleri hatayı giderir. Cevap : C

Devre şeması: Devre elemanlarının resimleri yerine sembolleri kullanılarak çizilen şekle devre şeması denir.

Örnek 1 : Ayşe anahtar, pil,ampul ve bağlantı kablolarıyla şekildeki elektrik devresini kurdu. Anahtar, pil ve ampulü sırasıyla I, II ve III şeklinde numaralandırdı. Buna göre, Ayşe’nin kurduğu elektrik devresinde numaralandırılmış devre elemanları aşağıdakilerden hangisinde doğru sembollerle gösterilmiştir?

Örnek 2: Bir öğretmen tahtaya şekildeki devre şemasını çizmiştir. Daha sonra öğrencilerden, pil, ampul
ve bağlantı kablolarını kullanarak bu devreyi oluşturmalarını istemiştir. Bunun üzerine gruplara ayrılan öğrenciler aşağıdaki devreleri kurmuşlardır.

Buna göre, hangi gruplar devre şemasından yararlanarak doğru devreyi kurmuşlardır?

A) I ve II.     B)  l ve lll.
C) ll ve lll.    D) l. ll ve lll.

Çözüm: Gösterilen devre şemasında üç pil, 2 ampul ve bir anahtar açık olarak kullanılmıştır. Buna göre l ve ll grubun kurduğu devreler doğruyken lll. grubun kurduğu devrede 3 ampul, 2 adet pil vardır. Cevap A

ELEKTRİK DEVRESİ NEDEN ÇALIŞMAZ?

Kurulan basit elektrik devreleri bazen ışık vermez. Işık vermeyen bir elektrik devresinin birden fazla nedeni olabilir.

AMPUL PARLAKLIĞINI ETKİLEYEN DEĞİŞKENLER

Basit elektrik devrelerinde ampul parlaklığı değiştirilebilir.

Ampul sayısını değiştir; parlaklık değişsin.

Devreye yan yana bağlanan ampuller, parlaklığa etki eder.

Pil sayısı sabitken ampul sayısı arttıkça, ampul başına düşen enerji azalır. Dolayısıyla ampul parlaklığı Ampul sayısı artınca ampul parlaklığı azalır.

Ampul sayısı azalınca ampul parlaklığı artar.

Ampul sayısı ile ampul parlaklığı ters orantılıdır.

Pil sayısını değiştir, parlaklık değişsin.

Ampul sayısı sabitken pil sayısı değiştiğinde ampul parlaklığı da değişir.

Ampul sayısı değiştirilmeden pil sayısı artırıldığında parlaklık artarken, pil sayısı azaltıldığında parlaklık azalır.

Pil sayısı ile ampul parlaklığı doğru orantılıdır.

Örnek: Aynı piller ve lambalar kullanılıp şekildeki K devresi kuruluyor. Daha sonra kurulan elektrik devresinde sadece pil sayısı veya lamba sayısı değiştirilip L, M ve N elektrik devreleri kuruluyor.

Buna göre. devrenin hangilerinde lamba parlaklığı K devresine göre artmıştır?

A) Yalnız L  B) Yalnız M   C) L ve N   D) L ve M

Çözüm: K devresi Z pil ve Z ampulden oluşmaktadır. Ampulün parlaklığını artırmak için ya ampul sayısı sabitlenmeli pil sayısı artırılmalı ya da pil sayısı sabitken ampul sayısı azaltılmalıdır. L ve N devreleri bu durumları sağlar. Cevap C

Kontrol edilen değişken
Değişken sayısının değişmediği değişkendir. Örneğin: birden fazla devre kurulurken devre elemanlarından bir tanesinin sayısının bütün devrelerde aynı tutulmasıdır.

Bağımsız değişken
Sayısı istenilen şekilde değiştirilen devre elemanıdır. Bizim değiştirdiğimiz değişkendir.

Bağımlı değişken
Bağımsız değişkene bağlı olarak değişen özelliktir.

Ampul parlaklığı Şekil 3 > Şekil 2 > Şekil 1 olarak sıralanır.

Bağımsız değişken > Pil sayısı
Bağımlı değişken > Ampul parlaklığı
Kontrol edilen değişken > Lamba sayısı

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Soru:
Aşağıdakilerden hangisi bir pilin devre şeması sembolüdür?

a) ⬜
b) ○
c) ─│+
d) 🔌

Çözüm: Pil, devre şemalarında “─│+” şeklinde sembolle gösterilir. Uzun çizgi pozitif ucu, kısa çizgi negatif ucu temsil eder.
Cevap: c) ─│+

2. Soru:
Devre şemalarında ampul hangi sembolle gösterilir?

a)
(⨀)
b) ⬜
c) ○
d) Ⓧ

Çözüm: Ampul, devre şemalarında yuvarlak bir daire içinde “⨀” sembolüyle gösterilir. Bu sembol, ampulün ışık yaydığını simgeler.
Cevap: a) (⨀)

3. Soru:
Devre şemalarında anahtar (açma-kapama düğmesi) nasıl sembolize edilir?

a) ─(o)─
b) ─│─
c) ⬜
d) ⊗

Çözüm: Devre şemalarında anahtar “─(o)─” sembolü ile gösterilir. Anahtar açık olduğunda bağlantı kesilir, kapalı olduğunda ise devre tamamlanır.
Cevap: a) ─(o)─

4. Soru:
Aşağıdakilerden hangisi devre şemalarında kullanılan doğru bağlantı şeklidir?

a) Devredeki semboller rastgele yerleştirilir.
b) Devre elemanları birbirine kapalı bir devre oluşturacak şekilde bağlanmalıdır.
c) Devrede sadece pil kullanıldığında devre tamamlanmış olur.
d) Devrede sembollerin yönü önemli değildir.

Çözüm: Devre elemanları birbirine kapalı bir devre oluşturacak şekilde bağlanmalıdır. Devredeki tüm elemanlar doğru bağlanmazsa devre çalışmaz.
Cevap: b) Devre elemanları birbirine kapalı bir devre oluşturacak şekilde bağlanmalıdır.

5. Soru:
Bir devre şemasında pil ve ampulü bağlarken nelere dikkat edilmelidir?

a) Pilin ve ampulün sembollerinin doğru yerlere yerleştirilmesine
b) Pilin pozitif ve negatif uçlarının rastgele bağlanmasına
c) Devredeki sembollerin yönlerinin karıştırılmasına
d) Anahtarın her zaman kapalı konumda olmasına

Çözüm: Devre şemasında pilin pozitif ve negatif uçlarının doğru bağlanması ve ampulün doğru sembolle gösterilmesi önemlidir.
Cevap: a) Pilin ve ampulün sembollerinin doğru yerlere yerleştirilmesine

6. Soru:
Aşağıdaki devre elemanlarından hangisi devre şemasında bir yuvarlak içinde gösterilir?

a) Pil
b) Anahtar
c) Ampul
d) Kablo

Çözüm: Ampul, devre şemalarında bir daire içinde sembolle gösterilir. Pil ve anahtar ise farklı sembollerle gösterilir.
Cevap: c) Ampul

7. Soru:
Bir devrede kullanılan kablo hangi sembolle gösterilir?

a) ─
b) Ⓧ
c) ○
d) ▲

Çözüm: Kablo, devre şemalarında düz bir çizgi “─” sembolü ile gösterilir. Kablolar devredeki elemanları birbirine bağlar.
Cevap: a) ─