İnsanlar geçmişten bugüne kadar içinde yaşadığımız dünyayı, evreni, yıldızları ve ayı sürekli merak etmişlerdir.
Dünya’nın hareketleri; Ay’ın bazı gecelerde farklı görünüşü, yıldızların parlaklığı gibi bir çok olay gök bilimine olan ilgiyi arttırmıştır.
Dünya’nın ve tüm gök cisimlerinin içinde bulunduğu sonsuz boşluğa uzay denir. Günümüzde gökyüzünde gerçekleşen olayları anlayabilmek ve yorumlayabilmek için yapay uyduları gezegenlerin yörüngelerine yerleştirerek bilgi toplanabilmektedir.
Hatta son zamanlarda yapay uyduların teknoloji ile gelişmesi sonucu gök cismi üzerine inip numune alabilen uydular da geliştirilmistir. Uzaya gönderilen ilk yapay uydu Rusya tarafından gönderilen Sputnik-1 olmuştur.
Uydular dışında uzaya uzay sondaları, uzay mekikleri gönderilmiş ve uzay istasyonları kurulmuştur.
Dünya’nın yer çekiminden kurtulup başka gezegene uçmak ya da başka bir gezegenin yörüngesinde hareket etmek amaçlı üretilmiş insansız uzay araçlarına uzay sondası denir.
Mars’a ve Venüs’e yerleştirilen uzay sondaları sayesinde gezegenlerin ve uyduların görüntüleri alınabilmiştir. İlk uzay sondası Ay üzerinde kullanılmak amaçlı geliştirilmiştir.
Uzay mekikleri ise ilk kez 1981 yılında NASA tarafından kullanılmıştır. Uzay mekikleri sayesinde yer çekimsiz ortamda deney yapabilme fırsatı oluşmuştur. Discovery ve Atlantis bazı uzay mekiği örnekleridir. Uzay mekikleri defalarca kullanılabilir.
Uzay istasyonları ise aslında uzay yaşam birimleridir içinde astronotların yaşayabileceği şekilde tasarlanmışlardır. İlk Uzay İstasyonu yine Rusya tarafından yapılmış Salut uzay istasyonudur.
En çok bilinen ve bu konuda en başarılı olan uzay istasyonu ise Mir Uzay İstasyonu olmuştur.
Uzaya gönderilen uydular, mekikler, sondalar ve uzay istasyonları şu an bilinen gök biliminin gelişmesinde teknolojinin en önemli adımları olmuştur.
Türkiye’nin Uzaya Gönderdiği Yapay Uydular
Türkiye’nin uzaya göndermiş olduğu uydular amaçlarına göre 3’e ayrılmıştır. Bunlar; askeri uydular, yer – gözlem uyduları ve haberleşme uyduları olmuştur. Haberleşme uydularının ilki TÜRKSAT 1A olup fırlatılma esnasında başarısız olmuştur. Daha sonra Türksat 1B fırlatılmış ve uzayda görev yapan ilk haberleşme uydusu olmuştur.
Türkiye’nin ilk uzay sistemleri entegrasyon ve test merkezi USET’tir.
Uzay Kirliliği
Uzay incelemeleri için uzaya gönderilen yapay uydular, roketler ve uzay sondaları ömürlerini tamamladıktan sonra uzayda serbest olarak dolaşmaya başlarlar. Uzayda herhangi bir işlevi olmayan roket parçaları yakıt tankları ve uzay
aracı atıklarının tümü uzay kirliliğini oluşturmaktadır. Son 40 yılda ortaya çıkan bu sorun yeni gönderilen uyduların kısa sürede bozulmasına ya da serbest dolaşan atıkların çarpması sonucu ömürlerini tamamlamalarına sebep olmuştur.
Uzay kirliliğinin şu an için insan yaşamına doğrudan bir etkisi bulunmadığı için göz ardı edilen bir sorundur. Ancak
25 – 30 yıl sonra uzay araştırmaları için ciddi sorunlar oluşturma ihtimali mevcuttur.
Uzay kirliliğinin gelecekte büyük bir sorun olmasını engellemek için uzaya gönderilen araçların ömürleri tamamlandığında Dünya’ya dönmesi sağlanmalıdır.
Uzay komitesinin 1968 yılında ‘ aldığı karara göre her devlet uzaya yolladığı araçların denetiminden ve geri getirilmesinden sorumludur. Ancak bu kararın şu andaki teknoloji ile uzay mekikleri dışında uygulanması mümkün olmamaktadır.
Uzay Araştırmaları ve Teknoloji
İnsanlar uzaya ilgi duymaya çok eski zamanlarda başlamışlar. Hatta masallarda, efsanelerde ve kitaplarda bu hayallerle ilgili pek çok kurgu mevcuttur. Uzaya çıkıldıktan sonra yer çekimsiz ortamda yapılan çalışmalar ise bu hayallerin aslında çok uzak olmadığını gösterdi.
Uzay araştırmaları esnasında günümüzde kullanılan pek çok araç üretilmiştir. Bebeklerin vücut sıcaklığını ölçen kulak termometreleri, itfaiyecilerin dumanda nefes almalarını sağlayan maske, GPRS teknolojileri, astronotlar için üretilen toz yiyeceklerin bebek mamalarının üretiminde kullanımı, teflon maddesi, alüminyum folyo, uzayda kullanılan tükenmez kalem ve diş ipi de bu araştırmalar esnasında ortaya çıkan ve hayatımızı kolaylaştıran maddeler arasındadır.
Ayrıca kanser detektörü, mikroçip, uydu televizyonu, kablosuz aletler, izolasyon, su filtresi, joystick gibi birçok araç da uzay araştırmaları ile hayatımıza girmiştir.
Uzaya çıkarak araştırma yapan bilim insanlarına “astronot”, Dünya’da bulunup uzayla ilgili çalışma yapan bilim insanlarına “astronom” denir. Uzaya çıkan ilk insan Yuri Gagarn’dir.
Türkiye’nin Haberleşme Uydu Tarihçesi:
1968: İntelsat (Uydular Aracılığı ile Haberleşme Uluslar Arası Organizasyonu) organizasyonuna üye olundu.
1979: İlk uydu yer istasyonumuz AKA-1 (Ankara-l) İngiltere ile 11 telefon kanalı kurularak servise verildi AKA-1’in hizmetiyle İntelsat üzerinden Atlantik bölgesi uyduları kullanılarak 13 ülke ile haberleşme sağlandı.
1985 : Eutelsat sistemiyle çalışan AKA-2 yer istasyonu hizmete girdi.
1987 : Avrupa’da ilk olarak uydu sistemi üzerinden video konferans ülkemizde gerçekleştirildi.
1994 : Türksat 1 B uzaya fırlatıldı ve başarı ile yörüngeye yerleştirildi. Uzayda görev yapan ilk haberleşme uydusu oldu.
1996 : Türkiye’nin ikinci uydusu olan TÜRKSAT 1 C uzaya fırlatıldı ve yörüngeye yerleştirildi.
2001 : Türksat 2 A uzaya fırlatıldı.
2004 : TÜRKSAT A.Ş kuruldu.
2008 :TÜRKSAT – 3A uzaya fırlatıldı.
2014 :TÜRKSAT – 4A uzaya fırlatıldı.
2015 : TÜRKSAT – 4B uzaya fırlatıldı.
2019: Bundan önceki uyduların tamamı yabancı firmalar tarafından geliştirilmiştir. 2019 yılında fırlatılması planlanan TÜRKSAT – 6A Türkiye’nin yerli olarak geliştirdiği ilk haberleşme uydusu olacaktır.
RASAT VE BİLSAT
Türkiye’nin yer gözlem ve keşifle ilgili ilki 2003’de BİLSAT ve ikincisi’de 2011’de gönderilen RASAT uydusu olmuştur. Bu uydular uzaktan algılama özelliğine sahiptir. RASAT Türkiye’de tasarlanıp üretilen ilk yer gözlem uydusudur.
Yer gözlem uyduları;
6 Haritacılık
6 Afet izleme
6 Çevre
6 Şehircilik ve Planlama gibi kullanım alanlarına sahiptir.
Türkiye’nin ilk uzaktan algılama uydusu olan BİLSAT 27 Eylül 2003 tarihinde yörüngeye yerleştirildi.
GÖKTÜRK – 2 ve GÖKTÜRK -1
Türkiye’nin askeri amaçlı kullandığı uydulardan ilki 2012”de uzaya fırlatılan GÖKTÜRK – 2’dir. Daha sonra 2016 yılında GÖKTÜRK – 1 fırlatılmıştır. GÖKTÜRK – 1 ilk yüksek çözünürlüklü milli yer gözlem uydumuzdur. Hem sivil hem de askeri uygulamalar için optik kamerasıyla yüksek çözünürlüklü uydu görüntüleri sağlamaktır.
GÖKTÜRK – 1’in fırlatılma anı TRT televizyonlarında canlı yayınla izlenmiştir. Siz de uzay.tubitak.gov.tr ‘den izleyebilirsiniz.
