Üretim, Tüketim ve Dağıtım
Neolitik Çağ’dan önce insanlar toplayıcılık ve avcılık ile hayatlarını sürdürdükleri için üretim ve dağıtım faaliyetleri gelişmemiştir. İnsanlar bu dönemde beslenmek için hayvanları avlamış ya da çevresinde bulunan meyveleri toplamışlardır. Yakın çevrelerindeki yiyecekler bittiği zamanda bulundukları yerden göç etmişlerdir. Neolitik Devrim ya da Tarımsal Devrim ile birlikte insanlar tarım yapmaya başladı ve üretim faaliyeti ortaya çıktı. Ayrıca tarımla birlikte bazı hayvanların evcilleştirilmesi ile birlikte hayvancılık da başladı.
Kalkolitik Çağ’da madenciliğin başlaması ile birlikte metallerden yapılan tarım aletleri tarımsal üretimi artırmış ve ihtiyaç fazlası ürün satılmaya başlanmıştır. Bu şekilde ticaretle birlikte dağıtım faaliyeti de başlanmıştır. Ayrıca Lidyalılar tarafından paranın bulunması değiş tokuşun getirdiği zorluğu azaltmıştır.
Tarımsal Devrim’den sonra yeni kıtaların bulunması, Rönesans hareketleri, matbaanın icadı gibi olaylar zaman içinde insanın bilgi birikimi ve becerisinin artmasını sağlamış ve yeni buluşların ortaya çıkmasını sağlamıştır. XVIII. yüzyılda buharla çalışan makinelerin bulunması ile Sanayi Devrimi başlamıştır. Sanayi Devrimi’ni gerçekleştiren İngiltere, Fransa, Almanya gibi ülkelerde üretimin boyutu değişmiştir. Makinelerle yapılan kaliteli ve seri üretimler pazar alanlarını ve dağıtımı da geliştirmiştir.
Sanayi Devrimi ile birlikte insanların yaşam kalitesi ile birlikte üretim, tüketim ve dağıtım da gelişmiştir. Günümüzde sanayi toplumu yerini bilgi toplumuna bırakmaya başlamıştır. Her geçen gün daha hızlı ilerleyen teknoloji sayesinde bilgiler katlanarak artmaktadır. Televizyon, radyo, bilgisayar, uydu, robot, biyoteknoloji, nanoteknoloji, cep telefonu, İntemet gibi araçlar bilginin hızla yayılmasını ve gelişmesini sağlamıştır.
Örneğin, cep telefonu ve internetin gelişmesi ile insanlar çok uzakta bulunan tarlalarını cep telefonundan verdiği talimatlar ile sulamaktadır. Kargo şirketleri kamyonlara yerleştirdikleri çiplerle araçların ne zaman, nerede olduğunu takip etmektedir. Ayrıca bilginin hızla gelişmesi teknolojik aletlerin de ömrünü kısaltmaktadır. Örneğin insanlar müzik dinlemek için son 50 yılda gramafon, teyp, walkman, CD çalar, mp3, mp4 gibi araçlar kullanmıştır. Ancak günümüzde cep telefonları müzik dinleme araçlarının, kameraların, fotoğraf makinelerinin, navigasyon araçlarının tamamının yerine kullanılmaktadır.
Doğal Unsurların Üretim, Dağıtım ve tüketime Etkisi
Ekonomik faaliyetleri en çok etkileyen faktör iklimdir. İklim koşulları; tarım, hayvancılık, enerji üretimi (hidroelektrik, rüzgâr ve güneş santralleri gibi), balıkçılık, inşaat ve sanayide kullanılan ham maddeleri doğrudan etkiler.
İklim koşullarından özellikle sıcaklık ve yağı ulaşımı yani dağıtımı doğrudan etkiler. Örneğin Doğu Anadolu’da kar yağışı, don ve buzlanma kış aylarında ulaşımı olumsuz etkiler. İklim koşulları tüketimi de doğrudan etkiler. Örneğin kış aylarının soğuk geçtiği yerlerde doğal gaz, deri ve yünlü elbise, ısınma araçları vs. çok tüketilirken sıcak bölgelerde klima ve soğutucu tüketimi fazladır. Yer şekillerinin sade ve yükseltinin az olduğu bölgelerde üretim, dağıtım ve bunlara bağlı olarak da tüketim fazladır.
Yer şekillerinin sade olduğu yerlerde ulaşım yerleşme, tarım vs. daha çok gelişir. Yüksek ve engebeli alanlar da kendi özelliğine göre hayvancılık, madencilik, kış turizmi, hidroelektrik üretimi gibi alanlarda kullanılabilir. Jeolojik yapının özelliği madenleri, enerji kaynaklarını, doğal afetleri doğrudan etkiler. Örneğin, Basra Körfezi dünyanın en zengin petrol alanlarından birisidir. Hazar Denizi de önemli doğal gaz yataklarına sahiptir. Bu bölgelere yakın olan ülkemiz ise petrol ve doğal gaz taşımacılığı için önemlidir.
Su kaynaklarına yakın olan bölgelerde üretim fazladır. Örneğin akarsular, tarım ve hayvancılıkta; denizler ise ulaşımda, nükleer santralin soğutulmasında, maden sanayisinde kullanılır. Bitki örtüsünün gür ormanlardan oluştuğu bölgelerde kâğıt, mobilya, kereste gibi sanayi kolları gelişir. Coğrafi konum da özellikle dağıtımda önemlidir. Örneğin, ülkemiz yüzyıllardır doğu ile batı arasındaki ürünlerin taşınmasında kullanılmıştır.
Beşeri Unsurların Üretim, Dağıtım ve tüketime Etkisi
- Üretimi etkileyen en önemli faktör sermayedir. Üretimin mantığında daima en az yatırım ile en fazla kâr elde etme vardır. Bir bölgeye yatırım yapmak için gerekli arsa, enerji, iş gücü teknolojik altyapı gibi faaliyetler için her zaman sermaye gerekir.
- Bazı yatırımlarda da iş gücüne duyulan ihtiyaç fazladır. Örneğin otomotiv veya tekstil gibi sanayi kuruluşları iş gücünün ucuz olduğu Çin, Hindistan gibi ülkelere kaymaktadır.
- Sanayi kuruluşlarında işçi ile birlikte eğitimli personele de ihtiyaç duyulur. Bazı ülkeler kendi ülkelerinde olmayan kalifiye işçileri göçle diğer ülkelerden alır.
- Teknoloji ve sanayinin gelişmesi ile ucuz ve seri üretim artmaktadır. Bu nedenle ürünlerin ucuz olması pazardaki satışını kolaylaştırmaktadır.
- Dağıtımı etkileyen en önemli unsur ise ulaşımdır. Ulaşımın gelişmesi ile birlikte ürünler çok uzak pazarlara ulaştırılmaktadır. Hızlı trenlerin artması, büyük gemilerin yapılması, köprü, viyadük, tünel ve çift şeritli otobanların yapılması dağıtım faaliyetlerini geliştirmiştir.
- Son yıllarda iletişim olanaklarının gelişmesi, İnternet ortamında ürünlerin satılması dağıtımı geliştirmiş ve dünyayı küçük bir pazar yeri hâline getirmiştir. Örneğin günümüzde Çin’den, ABD’den ve Almanya’dan İnternet üzerinden ürünler alınmaktadır.
- Yerleşme ve nüfusun dağılışı, dağıtımı etkilemektedir. Örneğin İstanbul, geceleri bir mıknatıs gibi yük taşıyan binlerce tırı ve kamyonu kendine çekmektedir. Yüklerini boşaltan araçlar tekrar şehirlerine geri dönmektedir ve bu durum her gün aynı şekilde devam etmektedir.
- Tüketimi etkileyen en önemli faktörlerin başında insanların temel ihtiyaçları gelir. İnsanların yeme içme, giyinme ve barınma ihtiyaçları tüketimi doğrudan etkiler.
- Ayrıca insanların ekonomik durumu, moda ve reklam tüketimi etkileyen diğer faktörlerdir. Örneğin, alım gücü düşük olan yer lerde temel ihtiyaç ürünleri satılırken ekonomik refah seviyesinin yüksek olduğu yerlerde moda ön plana çıkar.
- Nüfusun fazla olduğu bölgelerde tüketim de fazladır. Örneğin, ülkemizde tüketim en fazla Marmara Bölgesi çevresindedir.
