Osmanlı Devleti’nin kuruluşu, Anadolu’da küçük bir beylik olarak başlayan ve kısa sürede büyük bir imparatorluğa dönüşen Osmanlı Beyliği’nin hikayesini anlatır. Bu süreç, 13. yüzyılda, Osman Gazi’nin önderliğinde Bizans İmparatorluğu’nun zayıf olduğu dönemlerde başladı ve Balkanlar ve Anadolu’da genişleme ile devam etti. Osmanlı Devleti, stratejik konumu, hoşgörü politikaları ve güçlü askeri teşkilatı ile kısa sürede bölgedeki diğer beyliklerden ayrılarak büyük bir güç haline geldi. Bu dönemde Orhan Gazi, I. Murad gibi liderler de Osmanlı’nın büyümesine önemli katkılarda bulundular. Osmanlı’nın kuruluş süreci, hem Anadolu’nun hem de Avrupa’nın tarihini değiştiren bir dönem olarak büyük bir öneme sahiptir.

Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Testleri

7. Sınıf Osmanlı Devletinin Kuruluşu Ders Notu

Bu konu ile Osmanlı Devleti’nin siyasi güç olarak ortaya çıkış sürecini etkileyen faktörleri açıklayacağız.

Kavramlarımız

• Uç beyliği: Sınır bölgelerini korumakla görevlendirilen beyliktir.
• Beylik: Boyun oluşturduğu siyasi yapıdır. Yöneticisi de Boy Beyi’dir.
• Tekfur: Bizans’ın Anadolu ve Rumeli’ndeki beylerine, yöneticilerine, valilerine verilen isimdir.
• Donanma: Bir devletin deniz kuvvetleridir.
• Üst bölge: Askerlerin korunması ve bölgenin hakimiyetini sağlamak amacıyla oluşturulmuş önemli noktadır. impe Kalesi Osmanlı için Rumeli’de bir üst bölgedir.
• İskân: Yerleştirme anlamına gelmektedir.
• Gayrimüslim: Müslüman olmayan kişilerdir.
• Müsellem (Sipahi): Atlı askerdir.
• Divan: Osmanlı’da devlet işlerinin görüşüldüğü yerdir.
• Beylerbeyliği: Günümüzün eyalet sistemi olarak düşünüle bilinir.  Merkeze bağlı fakat iç işlerinde serbest yönetim yapısıdır.
• Cihan: Dünya anlamına gelir.
• Ganimet: Savaşlar sonucunda elde edilen gelir. (mal, mülk, para vb.)

Bilgi:

• Osmanlı, uç beyliği olarak Anadolu Selçuklu topraklarını Bizans’a karşı koruyordu.
• Osmanlı her ne kadar Osman Bey zamanında resmen kurulsa da devlet olarak kurumlara (divan, ordu vb.) sahip olması daha sonraki süreçlerde olacaktır.

Bazı devletlerin ömrü bir asır iken bazıları ise 1000 yıl gibi uzun bir süre olabiliyor. Osmanlı Devleti de dünya üzerinde 623 yıl gibi uzun bir süre hüküm sürmüştür. Bu çınarın nasıl kök saldığını yani kuruluşundan yükselmesine kadar olan bölümü inceleyelim.

Kayı Boyu

Osmanlılar, Oğuzların Kayı boyundandır. Anadolu Selçuklu Dönemi’nde Söğüt ve D0maniç’e Ertuğrul Gazi yönetiminde yerleştirilmiş bir uç beyliğidir.

Anadolu Selçuklu Devleti gücünü iyice yitirmiştir. Moğollar ile yapılan Kösedağ Savaşı sonrasında dağılma sürecine girince Anadolu’da siyasi birlik bozulmuş Anadolu’nun her köşesinde bağımsız birçok beylik kurulmuştur.

Osmanoğulları Beyliği, bu beylikler arasında en küçüklerinden biri olmasına rağmen, izlediği politikalar sayesinde diğer beylikleri tek bir çatı altında toplayarak büyük bir devlet kurmuştur..

Ertuğrul Bey öldükten sonra yerine oğlu Osman Bey geçmiştir..

Not: Balkanlar: Bulgaristan, Yunanistan, Arnavutluk, Kosova vb. devletlerin olduğu yerdir. Rumeli ise Balkanların güneyinde yer alan bölgedir. (Edirne, Tekirdağ gibi illerimizin olduğu yerlerdir.)

Beylikten Devlete Geçişi Kolaylaştıran Nedenler

• Balkanlarda güçlü bir devletin olmayışı
• Osmanlı hükümdarlarının zeki, eğitimli ve yetenekli oluşu
• Bizans’ın eski gücünde olmayışı
• Osmanlı’nın kurulduğu yerin genişlemeye müsait olması
• Osmanlı’nın diğer Türk beylikleriyle siyasi mücadelelere girmemesi
• Ahilerin, Gazilerin, Anadolu kadınlarının ve Anadolu erenlerinin desteğinin alınması

Bilgi: Osman Bey zamanında Türkiye Selçuklu Devleti kendi gücünü iyice yitirmiş, 1308 yılında da resmen yıkılmıştır.

Osman Bey

Bizans tekfurlarıyla yoğun savaşlar yaşamıştır. Etrafındaki yerleri tek tek kendi himayesine almıştır.

1299 yılında kendi adına hutbe okutup, para bastırarak bağımsızlığını ilan etmiş ve Osmanlı Devleti resmen kurulmuştur.

Bilgi: Bir hükümdarın kendi adına para bastırıp, hutbe okutması bağımsız bir devlet kurduğunu gösterir.

Orhan Bey

1324 yılında tahta geçmiş, Bursa’yı almış ve devletin başkentini Söğüt’ten Bursa’ya taşımıştır. (1326)

İznik ve İzmit de bu dönemde alınmıştır.

Karesioğulları Beyliği alınarak Osmanlı Devleti donanmasının temeli atılmıştır. Bu beyliğin alınması ve Rumeli’deki ilk toprak parçası olan Çimpe Kalesi‘nin fethedilmesiyle birlikte Rumeli’ye geçişler daha kolay hâle gelmiştir.

Bilgi: Bizans, Osmanlı’nın Rumeli ve Balkanlar’a geçişini zorlaştırıyordu.

Rumeli’ye geçişten sonra o bölgeye göçler başlamıştır. Osmanlı Devleti bu bölgelerdeki hakimiyetini kalıcı kılmak adına iskân politikası uygulamıştır.

• Yerleşilen yerlerde Türk – Müslüman nüfusunu artırmak
• Anadolu’da göçebe hâlde yaşayanları yerleşik duruma getirmek
• Bölgelerde tarımsal verimi artırarak ekonomiyi canlandırmak
• Anadolu’da düzeni bozmaya yönelik hareketlere son vermek

gibi nedenler, iskân politikası uygulanırken göz önünde tutuldu.

Not: İskân politikası ile Rumeli ve Balkanlar’ı kalıcı olarak yurt edinmek amaçlanmıştır.

Orhan Bey Dönemi Diğer Gelişmeler

• Yaya ve müsellem adıyla ilk daimi ordu oluştu.
• Devletin yönetimi için ilk divan teşkilatı kuruldu.
• İznik’te ilk Osmanlı medresesi açıldı.
• Orhan Bey bu gelişmelerle beylikten devlete geçiş adımlarını atmıştır.

I. Murat

• Edirne’yi alarak başkent yaptı. Haçlı Ordusunu Sırpsındığı ve I. Kosova savaşları ile yenilgiye uğrattı.
• Veraset sisteminde değişiklik yaparak “Ülke padişah ve oğullarınındır.” anlayışını getirdi.
• Divan teşkilatı daha sistemli ve sürekli hâle getirildi. (kazasker, defterdarlık makamları oluşturulmuştur.)
• Yeniçeri Ocağı oluşturulmuş ve Devşirme Sistemi uygulanmaya başlanmıştır.
• Tımar Sistemi uygulanmaya başlanmış, Tımarlı Sipahi Ordusu kurulmuştur.
• Rumeli Beylerbeyliği makamı oluşturulmuştur.

Bilgi: Beylerbeyliğinin kurulup ilerleyen zamanlarda sayısının artması devletin sınırlarının genişlediğini gösterir.

Yıldırım Bayezid

• Anadolu’da siyasi birliği sağlama adına Aydınoğulları, Saruhanoğluları, Eratna Beyliği’ni kendi topraklarına katmıştır.
• Haçlı ordusuna karşı Niğbolu Savaşı’nı yaparak büyük zafer kazanmıştır. İstanbul’u kuşatmış fakat alamamıştır.
• Orta Asya üzerinden gelen Timur Devleti, Osmanlı’yı 1402 yılında yapılan Ankara Savaşı’nda ağır bir yenilgiye uğrattı. Bu Savaşın Sonucunda;

• İstanbul’un fethi gecikti.
• Anadolu’daki siyasi birlik bozuldu.
• Osmanlı’nın Balkanlar’daki ilerleyişi durdu.
• Yıldırım Bayezıt’ın oğulları arasında 11 yıl sürecek olan Fetret Devri yaşandı.

Not: Timur, fillerden oluşan büyük bir ordu ile Osmanlı Devleti’ni Ankara’nın Çubuk Ovası’nda yenilgiye uğratmıştır.

I. Mehmet

Anadolu’da bozulan birliği tekrar sağlamıştır. Osmanlı Devleti’ni yeniden toparladığı için İkinci Kurucu olarak da
anılmaktadır.

II. Murat

• Haçlı Ordularına karşı Varna ve II. Kosova Savaşı yaptı. II. Kosova Savaşı ile Osmanlı’nın Balkan topraklarındaki kesin hâkimiyeti sağlandı. Bu savaş sayesinde Hristiyan Avrupa milletleri Osmanlı’ya karşı Haçlı birliği oluşturamadı.
• Bizans Avrupa’dan yardım talebinde bulunamadı ve İstanbul’un fethi kolaylaştı.

Bilgi: II. Kosova Savaşı ve Miryokefalon Savaşı önemleri bakımından benzerdir. Miryokefalon Savaşı ile Anadolu’da, II. Kosova Savaşı ile de Balkanlar’da Türk hâkimiyeti kesin olarak sağlanmıştır.

Osmanlı Devleti, ilk haritamızda küçük bir coğrafyaya sahipti. Osman Bey’den II. Murat yani kuruluşun son padişahı zamanına gelinceye kadar topraklarını genişletmiştir.

Askerî Teşkilat (Ordu Teşkilatı)

Ordunun asker ihtiyacı nasıl karşılanırdı?

l. Devşirme Sistemi

• Suça karışmamış
• Yetenekli, sağlıklı ve akıllı
• Ailenin rızası ile tek çocuk olmamak şartıyla

4 – 5 yılda bir gayrimüslim çocuklar alınıp Anadolu’daki Türk ailelerinin yanına verilmiş ve orada yetiştirilmişlerdir.

ll. Tımar Sistemi

Tımar topraklarında yetişen, Türk ve Müslüman çocuklardan oluşan eyalet ordusunun askerleridir.

Not: Devşirme sistemiyle sadece asker değil devlet yöneticileri de yetiştirilmiştir.

l. Kapıkulu (Merkez) Ordusu: Hükümdarı ve başkenti korumakla görevli, devşirme kökenli askerlerden oluşan ordudur . Ulüfe adında maaş almışlardır. (Acemioğlanlar Ocağı ve Yeniçeri Ocağı vb.)

ll. Eyalet (Taşra) Ordusu: Eyaletlerin güvenliğinden sorumludur. Maaş ve ganimet almazlar. Tımar sistemi ile elde edilen gelirlerle yetişirler. Ordunun en kalabalık bölümüdür. Savaş olmadığı zaman tarımla uğraşır, bölgenin güvenliğini sağlarlardı.

III. Yardımcı Kuwetler: Bağlı beylik ve devletlerin oluşturdukları birliklerdir. Sadece savaş zamanı orduya katılırlardı.

IV. Deniz Kuwetleri (Donanma):

• Tersane: Gemi yapılan yerdir.
• Levent: Donanma askeridir.
• Reis: Donanma Komutanı.
• Kaptan-ı Derya: Donanmaların başkomutanıdır.

Toplumsal Yapı

Osmanlı Devleti’nde sınıf ayrımı yoktu, toplum yönetenler ve yönetilenler olmak üzere ikiye ayrılırdı.

Yönetenler

l. Seyfiye (Askerî Grup)

Askerlik ve yönetim işleriyle uğraşırlardı. (Sadrazam, beylerbeyi vb.)

ll. Kalemiye ( Maliye, Yazışma Grubu)

Devletin evrak, ekonomi işlerinden sorumludur. (Nişancı, defterdar vb.)

III: İlmiye (İlim, Eğitim, Hukuk Grubu)

Başkanı Şeyhülislam olup medreselerde eğitim alırlardı. (Kazasker, kadı, müderris vb.)

Yönetilenler

Müslümanlar ve Gayrimüslimler olmak üzer ikiye ayrılırdı. Yönetilenler, halk (reaya) olarak da bilinmekteydi. Şehirliler, köylüler, konargöçerler vb. unsurlar yönetilenleri oluşturuyordu.

Ekonomik Yapı

Osmanlı ekonomik yapısı birçok unsurun meydana gelmesinden oluşan geniş bir yapıdır.

Şehirde yaşayan tüccarlar ticaretle uğraşıyordu, bu tüccarlar Lonca Teşkilatına bağlıydı.

Köyde yaşayan çiftçiler Tımar Beyleri kontrolü altında tarımla uğraşırlardı. Tarımsal üretimin devamlılığı için bu beyler bölgenin güvenliğini ve çiftçilerin denetimini sağlardı. Çiftçilerin ürünleri üzerinden öşür veya haraç vergisi alınırdı. (Haraç gayrimüslimlerden, öşür ise Müslüman çiftçilerden alınırdı.)

Göçebe halde yaşayanlar genelde hayvancılık ve hayvancılığa bağlı faaliyetlerle uğraşırlardı. Başında bulunan kişiler (Kethüda) konargöçerlerin hem güvenliğinden sorumlu olup hem de bunlardan birtakım vergiler toplardı.

Osmanlı Ekonomisinin Gelirleri

I. Tarım: Osmanlı ekonomisinin kaynağı tarıma dayalı olup toprakların sahibi devlet, işletme hakkı ise halka aittir.

II. Hayvancılık

III. Vergiler

IV. Savaş ganimetleri

V. Ticaret gelirleri

VI. Orman, maden gelirleri

Çözümlü Örnek Test Soruları

Soru 1:

Osmanlı Beyliği’nin kurucusu Osman Gazi, beylik halindeyken Bizans İmparatorluğu’na karşı birçok mücadele vermiştir. Osman Gazi’nin Bizans’a karşı kazandığı ilk önemli zafer hangi olayla gerçekleşmiştir?

A) Sırpsındığı Savaşı
B) Malazgirt Savaşı
C) Koyunhisar Savaşı
D) Niğbolu Savaşı

Çözüm:
Osman Gazi’nin Bizans’a karşı kazandığı ilk önemli zafer, 1302 yılında gerçekleşen Koyunhisar Savaşı’dır. Bu zafer, Osmanlı Beyliği’nin genişlemesinde önemli bir adım olmuştur.
Doğru cevap: C) Koyunhisar Savaşı

Soru 2:

Osmanlı Beyliği’nin kısa sürede büyük bir güç haline gelmesinde birçok faktör etkili olmuştur. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı’nın büyümesini sağlayan en önemli unsurlardan biridir?

A) Osmanlı Beyliği’nin zayıf beyliklerle ittifak kurması
B) Osmanlı Beyliği’nin Bizans’ın zayıf olduğu dönemde Bizans topraklarına doğru genişlemesi
C) Osmanlı Beyliği’nin sürekli Moğollara karşı savaşması
D) Osmanlı Beyliği’nin deniz gücüne sahip olması

Çözüm:
Osmanlı Beyliği, Bizans İmparatorluğu’nun zayıf olduğu dönemde Bizans topraklarına doğru genişlemiş ve bu durum Osmanlı’nın büyümesine katkı sağlamıştır.
Doğru cevap: B) Osmanlı Beyliği’nin Bizans’ın zayıf olduğu dönemde Bizans topraklarına doğru genişlemesi

Soru 3:

Osmanlı Beyliği’nin devletleşme sürecinde hangi lider döneminde düzenli ordu kurulmuş ve devletleşme yolunda önemli adımlar atılmıştır?

A) Osman Gazi
B) Orhan Gazi
C) I. Murad
D) Yıldırım Bayezid

Çözüm:
Orhan Gazi döneminde Osmanlı Beyliği düzenli orduyu kurmuş ve devletleşme yolunda önemli adımlar atmıştır. Bu, Osmanlı’nın büyümesinde etkili olmuştur.
Doğru cevap: B) Orhan Gazi

Soru 4:

Osmanlı Devleti’nin kuruluş sürecinde, Bursa’nın fethedilmesinin önemi nedir?

A) Bizans İmparatorluğu’nun sona ermesi
B) Anadolu’daki Türk birliğinin sağlanması
C) Osmanlı’nın başkentinin Bursa’ya taşınması ve ticaret merkezi haline gelmesi
D) Osmanlı Devleti’nin Avrupa’ya geçişi

Çözüm:
Bursa’nın fethedilmesi, Osmanlı Devleti’nin başkentinin buraya taşınması ve önemli bir ticaret merkezi haline gelmesi açısından büyük bir öneme sahiptir.
Doğru cevap: C) Osmanlı’nın başkentinin Bursa’ya taşınması ve ticaret merkezi haline gelmesi

Soru 5:

Osmanlı Devleti’nin Rumeli’ye geçişi ve Balkanlar’da genişlemesinde etkili olan gelişme aşağıdakilerden hangisidir?

A) Osmanlı Devleti’nin Bizans İmparatorluğu’yla ittifak kurması
B) Osmanlı Devleti’nin deniz gücüyle Rumeli’ye geçiş yapması
C) Osmanlı Devleti’nin Çimpe Kalesi’ni alarak Rumeli’ye geçiş yapması
D) Osmanlı Devleti’nin Anadolu’daki beyliklerle birleşmesi

Çözüm:
Osmanlı Devleti, 1353 yılında Çimpe Kalesi’ni alarak Rumeli’ye geçmiş ve bu sayede Balkanlar’da genişlemeye başlamıştır.
Doğru cevap: C) Osmanlı Devleti’nin Çimpe Kalesi’ni alarak Rumeli’ye geçiş yapması

Soru 6:

Osmanlı Beyliği’nin hızlı bir şekilde büyümesinde, fethedilen topraklarda uygulanan adaletli yönetim ve hoşgörü politikaları önemli bir rol oynamıştır. Bu politika Osmanlı’nın fethettiği topraklarda nasıl bir sonuç doğurmuştur?

A) Yerel halkın Osmanlı’ya karşı ayaklanmasına neden olmuştur.
B) Osmanlı Devleti’nin fethedilen topraklarda uzun süre hakimiyet kurmasını sağlamıştır.
C) Osmanlı Devleti’nin fethedilen toprakları boşaltmasına neden olmuştur.
D) Osmanlı Devleti’nin sadece Müslüman halkı korumasına olanak sağlamıştır.

Çözüm:
Osmanlı Devleti, fethettiği topraklarda adaletli bir yönetim ve hoşgörü politikası uygulayarak uzun süreli bir hakimiyet kurmayı başarmıştır.
Doğru cevap: B) Osmanlı Devleti’nin fethedilen topraklarda uzun süre hakimiyet kurmasını sağlamıştır.

Soru 7:

Osman Gazi’nin liderliğinde kurulan Osmanlı Beyliği, Orhan Gazi döneminde devletleşme yolunda büyük adımlar atmıştır. Orhan Gazi’nin bu dönemde yaptığı hangi reform, Osmanlı’nın devletleşme sürecini hızlandırmıştır?

A) Tımar sistemini kurması
B) Denizcilik faaliyetlerine başlaması
C) İlk Osmanlı parasını bastırması ve düzenli orduyu kurması
D) İpek Yolu’nu ele geçirmesi

Çözüm:
Orhan Gazi döneminde Osmanlı Devleti’nde düzenli ordu kurulmuş ve ilk Osmanlı parası bastırılmıştır. Bu reformlar, Osmanlı’nın devletleşme sürecini hızlandırmıştır.
Doğru cevap: C) İlk Osmanlı parasını bastırması ve düzenli orduyu kurması