Mudanya Ateşkes Anlaşması (11 Ekim 1922)
- Ateşkesle ilgili konferans 3 Ekim 1922 tarihinde Mudanya’da toplandı. Konferansa İngiltere, Fransa, İtalya ve Türkiye katıldı. Yunan temsilcileri konferansa doğrudan doğruya katılmadı. Mudanya’ya kadar gelmelerine rağmen gemiden dışarıya çıkmadılar.
- Görüşmelerde savaşın tarafı olan Yunanistan’ın sözcülüğünü İngiliz temsilcisi üstlendi.
- Konferansta Türk Hükümetini Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa temsil etti.
- Ateşkes görüşmelerinin ağırlık noktasını Doğu Trakya’nın boşaltılması konusu oluşturdu. Uzun tartışma ve görüşmelerden sonra 11 Ekim 1922 günü bir anlaşma sağlandı.
Ateşkese göre;
-Türk ve Yunan kuvvetleri arasındaki silahlı çatışma sona erecekti.
-Yunan kuvvetleri Trakya’dan hemen çekilmeye başlayacaklar ve bunu 15 gün içinde tamamlayacaktı.
-Boşaltılmanın tamamlanmasından sonra 30 gün içinde Doğu Trakya’da 8.000 jandarma bulundurulabilecekti.
-İstanbul ve Boğazların yönetimi TBMM Hükümetinin yönetimine bırakılacak, İtilaf Devletleri kuvvetleri barışın imzalanmasına kadar İstanbul’da kalacaktı. (Bu madde ile İtilaf Devletleri, Osmanlı Devleti’nin sona erdiğini hukuken kabullenmiş oldular.)
-Barışa kadar Türk kuvvetleri Çanakkale Boğazı ve İzmit yöresinde belirlenen sınırı geçemeyeceklerdi. - Mudanya Ateşkes Anlaşması ile; TBMM Hükümetinin kararlılığı karşısında İngiltere, Türk görüşünü kabul etmek zorunda kalmış, Doğu Trakya (Edirne, Tekirdağ, Kırklareli) ve İstanbul savaş yapılmadan kurtarılmıştır.
- 15 Mayıs 1919 günü Yunan ordusunun İzmir’e çıkışı ve başlayan Türk Yunan Savaşı sona erdi.
- Türkiye’ye karşı güdülen düşmanca ve haksız politikaların baş aktörü olan İngiltere Başbakanı Lloyd George görevinden ayrılmak zorunda kaldı.
Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922)
- İtilaf Devletleri yapılacak barışın esaslarını belirlemek için hem İstanbul hem de Ankara Hükümetini Lozan’da yapılacak konferansa davet ettiler. İtilaf Devletleri konferansa İstanbul ve Ankara hükümetlerini birlikte çağırmakla kendi çıkarlarına uygun bir barışı kabul ettirmek amacındaydılar.
- İtilaf Devletleri’nin bu oyununu bozmak ve ülkedeki bu iki başlılığa son vermek kaçınılmaz hâle gelmişti 20 Ocak 1921’de kabul edilen Teşkilatıesasi ile “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.” hükmünü kabul edilmişti. Bu nedenlerle 1 Kasım 1922’de saltanatın kaldırılması hakkındaki kanun kabul edildi. Vahdettin’in üzerinde yalnızca halifelik sıfatı kalmış oldu.
- Halife sıfatını taşıyan Vahdettin’in 17 Kasım 1922’de İngilizlere sığınarak İstanbul’u terk etmesi üzerine halifeliğin yurt dışına çıkmasını önlemek isteyen TBMM, Osmanlı soyundan Abdülmecit Efendi’yi halife seçti. (18 Kasım 1922)
Önemli: saltanatın kaldırılması ile;
- Altı asırdan beri süregelen Osmanlı saltanatı sona erdi.
- Millet egemenliğinin tam olarak gerçekleşmesi yolunda önemli bir adım atıldı.
- TBMM’nin Lozan Barış Görüşmelerine daha güçlü katılımı sağlandı.
- Laikliğe geçişin ilk adımı atılmış oldu.
Lozan Barış Antlaşması (24 Temmuz 1923)
- TBMM, Lozan’a gönderilecek heyete başkan olarak Dış İşleri Bakanlığına birkaç gün önce atanmış olan İsmet Paşa’yı seçti. İsmet Paşa’nın Batı Cephesi Komutanlığından sonra, Mudanya Görüşmelerinde de başarı elde etmesi, onun heyet başkanı seçilmesinde etkili oldu.
- Türk heyeti konferansta iki konuda taviz vermeyecekti. Doğu Anadolu’da bir Ermeni devletinin kurulması asla kabul edilmeyecek ve kapitülasyonlar kaldırılacaktı. Bu konular üzerinde tartışma dahi kabul edilmeyecek, gerekirse konferanstan çekilecekti.
- Konferansta Osmanlı borçlarının ödenmesi, kapitülasyonlar, Yunanistan’ın ödemesi istenen savaş tazminatı ve Musul konusunda anlaşmaya varılamadı. Bunun üzerine konferans 4 Şubat 1923’te dağıldı.
- Misakımillinin gerçekleştirilmesi için güç kullanmaktan başka çare kalmamıştı. Bunun için TBMM Hükümeti savaş hazırlıklarına başladı.
- İngiliz ve Fransız halkının savaş istememesi ve çeşitli arabuluculuk girişimlerinden sonra 23 Nisan 1923’te Lozan’da Görüşmelere yeniden başlandı. Karşılıklı ödünler sonunda 24 Temmuz 1923’te Lozan Barış Antlaşması imzalandı.
Antlaşmanın esasları şöyledir
Sınırlar
- Batı sınırı (Trakya): Mudanya Mütarekesi’nde belirlendiği gibi Meriç Nehri sınır olacak; İmraz, Bozcaada Türkiye’ye verilecek diğer Ege adaları Yunanlılarda kalacak, ancak Yunanlılar Midilli, Sakız, Sisam ve İkaria adalarını silahsız hâle getirecekti.
- Suriye ile sınır Fransa ile imzalanmış olan 20 Ekim 1921 tarihli Ankara Antlaşması ile belirlenen sınır kabul edildi.
- Irak sınırının belirlenmesinde İngiltere ile bir anlaşmaya varılamadı. Türkiye ile Irak arasındaki sınır dokuz ay içinde Türkiye ile İngiltere arasında görüşülüp karara bağlanacaktı.
Çanakkale ve İstanbul Boğazları: Boğazlardan geçiş serbest olacaktı. Boğazlardan geçişi denetlemek üzere Türklerin başkanlığında, uluslararası bir komisyon kurulacaktı. Gerek İstanbul, gerekse Çanakkale Boğazı’nın iki yakasında belli bir bölge askerden arındırılacaktı. Bu hükümler Türkiye’nin egemenlik haklarını gölgeleyecek nitelikteydiler.
Kapitülasyonlar: Kapitülasyonlar bütünüyle kaldırıldı.
Azınlıklar: Türkiye sınırları içindeki bütün azınlıkların, Türk uyruğu olduğu kabul edildi. Batı Trakya’daki Türkler ile İstanbul’daki Rumlar dışında, Anadolu’daki Rumlar ile Yunanistan’daki Türkler karşılıklı olarak değiştirilecekti.
Savaş Tazminatları: İtilaf Devletleri’nin I. Dünya Savaşı nedeniyle istedikleri savaş tazminatı kabul edilmedi. Yunanistan’ın Batı Anadolu’dan çekilirken verdiği zararlar karşılığında Karaağaç ve çevresini Türkiye’ye vermeyi kabul etti.
Borçlar: Osmanlı Devleti’nden kalan borçlar, Osmanlı Devleti’nden ayrılan devletlerle Türkiye arasında paylaştırıldı. Türkiye’ye düşen borcun taksitle ödenmesi kabul edildi. Her türlü yabancı denetimi, bu arada (Düyunuumumiye İdaresi gibi) sona erdirildi.
Lozan Barış Antlaşmasının Önemi
- Lozan Barış Antlaşması ile İtilaf Devletleri, Misakımillî’yi ve Türkiye’nin bağımsızlığını tanımış oldular.
- Başta I. Dünya Savaşı galipleri olmak üzere Avrupa ve Asya kıtalarının güçlü devletlerince onaylanan uluslararası bir belgedir.
- Kurtuluş Savaşı’nın siyasi hedeflerini kapsayan Misakımillî hükümleri büyük oranda gerçekleştirildi.
- Sevr Antlaşması geçersiz kılındı.
- Lozan Barış Antlaşması, I. Dünya Savaşı’nı sona erdiren en son antlaşma olup geçerliliğini günümüzde de sürdürmektedir.
- Lozan Barış Antlaşması’nın imzalanması ve TBMM tarafından da onaylanması üzerine, İstanbul’daki işgal kuvvetleri 2 Ekim 1923’te Türk bayrağı ve askerlerini selamlayarak şehirden ayrıldılar. 6 Ekim günü Türk ordusu İstanbul’a girdi.
