ANLAMA DAYALI ANLATIM BOZUKLUKLARI
Sözcüklerin anlam açısından birbirine bağlı olmasına “ bağdaşıklık” adı verilir.
“Sözcüğün yanlış yerde kullanılması, gereksiz sözcük kullanımı, yanlış anlamda sözcük kullanımı, anlam belirsizlikleri, mantık yanlışları, çelişen sözlerin bir arada kullanılması, deyim yanlışları” anlam düzeyindeki anlatım bozukluklarıdır.
Gereksiz Sözcük Kullanılması
Duru bir cümlede gereksiz sözcük bulunmaz.
Bir cümlede gereksiz sözcük kullanılması “ duruluk” ilkesine aykırı bir durumdur. Duruluk ilkesi, bir cümlede gereksiz sözcük, söz öbeği ve ek bulunmamasıdır.
Bir sözcük ya da ek cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamında bir daralma ya da bozulma oluyorsa o sözcük ya da ek gerekli, olmuyorsa gereksizdir.
a. Eş Anlamlı Sözcük Kullanımı
Bir cümlede aynı anlama gelen yani eş anlamlı sözcüklerin bir arada kullanılması anlatım bozukluğa sebep olur.
Aşağıdaki cümlelerde eş anlamlı sözcükler bir arada kullanıldığı için anlatım bozukluğu vardır:
— Taşıt araçlarına yeni vergiler kondu.
— Sanatçı; tenkit, deneme, makale, eleştiri türlerinde eserler vermiştir.
— Dükkânda natürel ve doğal ürünler vardır.
b. Gereksiz Açıklayıcıların Kullanılması
Bir cümlede bir sözcüğün anlamının başka bir sözcükte olması anlatım bozukluğuna sebep olur. Örneğin, “gizli sır” ifadesinde “gizli” sözcüğüne gerek yoktur çünkü “sır” zaten gizlidir.
c. Yardımcı Fiilin Gereksiz Kullanılması
“Etmek” ve “olmak” yardımcı fiilleriyle oluşturulan birleşik fiiller tek sözcüğe indirgenebiliyorsa yardımcı fiil gereksizdir.
“Etmek” ve “olmak” yardımcı fiillerini bazen yapım ekleri karşılayabilir.
“Etki etti” sözünü “etkiledi” biçiminde kısaltabildiğimiz için yardımcı fiil gereksizdir.
d. Fiilimsilerin Gereksiz Kullanılması
Bazı zarf-fiillerin anlamını cümlede başka sözcükler karşıladığı için veya bu zarf-fiiller cümleden atıldığında anlam daralmasına yol açmadığı için gereksiz olur.
e. Eklerden Kaynaklanan Gereksizlik
Bir sözcüğün anlamı bir ek tarafından karşılanıyorsa o cümlede anlatım bozukluğu olur.
Bazen iyelik ekleri gereksiz kullanılabilir. “Kimisi, Türkçe dersine hiç çalışmamıştı.” cümlesinde geçen “kimisi” sözcüğündeki iyelik eki atılıp sözcük “kimi” şeklinde kullanılmalıdır.
— Oraya ilk defa olarak gitmiştim.
“sebebi …—den kaynaklanıyor, sebebi… -den dolayıdır, nedeni … -dığı içindir, nedeni …—dendir” ifadelerinin bir arada olduğu cümlelerde gereksiz sözcük vardır
“amacı …-mek içindir, koşulu … -e bağlıdır, anlamı … demektir, kökeni … dayanır, kökeni … gelir” ifadelerinin bir arada olduğu cümlelerde gereksiz sözcük vardır.
“sanki …gibi, adeta …gibi, sanki …-mişçesine” ifadelerinde aynı anlamdaki ek veya sözcükler bir arada olduğu için gereksiz sözcük vardır.
