1. Cümlenin Konusu
Bir cümlede üzerinde durulan düşünce, olay ya da durum; 0 cümlenin konusudur. Cümlenin konusunu belirleyebilmek için “Bu cümlede ne anlatılıyor?” sorusu sorulur.
Örnekler
- Toplumu bir bina olarak düşünürsek o binanın temeli ailedir.
–> Bu cümlede “toplum” bir binaya benzetilmiş ve “aile”nin bu binanın temelini oluşturduğu dile getirilmiştir. Temelsiz bir binanın sağlam olmayacağı düşünülürse bu cümlede “aile”nin, “toplum”u oluşturmadaki önemi vurgulanmıştır. Dolayısıyla cümlenin konusu “ailenin önemi”dir. - Okumak, insanı hayata hazırladığı gibi onun kendini ifade edebilmesini ve olaylara geniş bir açıdan bakabilmesini sağlar.
–> Bu cümlede “0kuma”nın insanı hayata hazırladığından, insanın kendini ifade edebilmesini ve olaylara geniş bir açıdan bakabilmesini sağladığından söz edilmektedir. O hâlde cümlenin konusu “okumanın insana sağladığı katkılar”dır. - Sevgi, en katı kalpleri yumuşatabilecek, bütün savaşları sonlandırabilecek kuvvetli bir iksirdir.
–> Bu cümlede “sevgi”nin kalpleri yumuşatabileceğinden ve savaşları bitirebileceğinden söz edilmiş, sevgi bu yönüyle etkili bir iksire benzetilmiştir. Sevgi bu denli güçlü bir duygu olarak yansıtıldığına göre cümlenin konusu “sevginin gücü” olmalıdır.
2. Cümlenin Anafikri
Bir cümlede verilmek istenen ileti, o cümlenin ana fikrini oluşturur. Cümlenin ana fikri “Bu cümlede verilmek istenen ileti nedir?” sorusuyla bulunur.
Örnekler
- Sesini çağların ötesine duyurmak isteyen şair, kendi toprağının pınarlarından beslenmelidir.
–> Bu cümlede, eserlerinin kalıcı olmasını isteyen bir şairin kendi kültürel ögelerini konu edinmesi gerektiği vurgulanmıştır. O hâlde cümlenin ana fikri “Gelecekte unutulmak istemeyen şair, şiirlerinde kendi kültürünü ele almalıdır.” şeklinde belirlenebilir. - Üretmeden tüketen toplumlar, balığın tadını bilir ama balık tutmanın tadını bilmez.
–> Bu cümlede tüketim toplumlarının, üretmenin tadına varamayacağı vurgulanmaktadır. Dolayısıyla cümlenin ana fikri “Tüketim toplumları, üretmenin verdiği mutluluğu yaşayamaz.” şeklinde belirlenebilir.
3. Cümleden Çıkarılabilecek Yargılar
Bir cümlenin ana ve yardımcı düşüncelerinden ulaşılabilen yargılardır.
Örnekler
- Anadolu’daki küçük beyliklerden biri olan Osmanlılar, birçok beylik ve devletle savaşarak üç kıtaya hükmeden bir medeniyet hâline gelmiştir.
–> Bu cümleden şu yargılar çıkarılabilir:
* Anadolu’da birden çok beylik yaşamıştır. Osmanlılar, birçok savaş yapmıştır.
* Osmanlılar, savaşarak üç kıtaya yayılmıştır.
* Osmanlılar, beylikten medeniyete dönüşmüştür. - Pek çok türde eser veren sanatçının son kitabı, gençlik yıllarında yazdığı şiirlerden oluşuyor.
–› Bu cümleden şu yargılar çıkarılabilir:
* Sanatçı, şiir dışında bazı türlerde de eser vermiştir.
* Sanatçı, daha önce de kitap yayımlamıştır.
* Sanatçı, gençlik yıllarında şiir yazmıştır.
* Sanatçının son kitabı şiir türündedir.
4. Cümleden Çıkarılamayacak Yargılar
Bir cümlenin ana ve yardımcı düşüncelerinden çıkarılamayacak yargılardır.
Örnekler
- Ülkemizde yetiştirilen tarım ürünleri, Rusya ve Almanya başta olmak üzere pek çok ülkeye ihraç ediliyor.
–> Bu cümleden şu yargılar çıkarılamaz:
* Ülkemizde tarım modern araçlarla yapılmaktadır.
* Ülkemizin tarım ihracatı Rusya ile Almanya’dan fazladır.
* Ülkemizde bütün tarım ürünleri yetiştirilmektedir.
* Ülkemizin ihracatı tarıma dayanmaktadır.
* Rusya ve Almanya’da bazı tarım ürünleri yetiştirilmemektedir.
* Ülkemizin tarımsal üretimi Rusya ve Almanya’dan fazladır.
* Ülkemizde yetiştirilen tarım ürünleri sadece Avrupa ülkelerine satılmaktadır. - Anadolu’nun güneybatısında görülen alageyikler, bilinçsiz avlanma ve doğal alanların tahrip edilmesi nedeniyle yok olma tehlikesi yaşıyor.
–› Bu cümleden şu yargılar çıkarılamaz:
* Alageyikler Anadolu coğrafyasına özgü bir geyik türüdür.
* Alageyiklerin nesli tükenmiştir.
* Alageyiklerin avlanması yasak değildir.
* Anadolu’da pek çok yabani hayvan yaşamaktadır.
* Alageyikler henüz koruma altına alınmamıştır.
Örnek Soru: Fotoğraf çekebilen telefonlar, fotoğraf makinesi sektörüne büyük bir darbe vurdu.
Bu cümleden aşağıdaki yargılardan hangisi kesin olarak çıkarılabilir?
A) Telefonlar video çekimi yapabilmektedir.
B) Telefonlar fotoğraf makinelerinin tüm işlevlerini yerine getirebilmektedir.
C) Fotoğraf makineleri artık kullanılmamaktadır.
D) Fotoğraf çekebilen telefonlar, fotoğraf makinesi sektörünü olumsuz etkilemiştir.
Çözüm: Verilen cümlede fotoğraf çekebilen telefonların, fotoğraf makinesi sektörüne darbe vurduğu söylenerek sektörün olumsuz etkilendiği vurgulanmıştır. Dolayısıyla bu cümleden “D” seçeneğindeki yargı çıkarılabilir. Doğru cevap “D” seçeneğidir.
5. Örtülü Anlam
Cümlede açık olarak söylenmeyen ancak cümlenin anlamından ya da cümledeki bazı ifadelerden çıkarılabilen gizli anlamdır.
Örnekler
Kitabın bazı sayfalarında karikatürlere yer verilmiş.
Bu cümledeki “bazı sayfalarında” ifadesinden “bazı sayfalarda karikatüre yer verilmediği” örtülü anlamı çıkarılır.
Ben bu hayatta sadece aileme güvenirim.
Bu cümledeki “sadece” sözcüğünden “ailesi dışında kimseye güvenmeyeceği ” örtülü anlamı çıkarılır.
Bu şirin köyde çekirdeksiz üzüm de yetiştiriliyor.
Bu cümledeki “de” bağlacından “başka ürünlerin de yetiştirildiği” örtülü anlamı çıkarılır.
Dikkat!
Örtülü anlam “cümleden çıkarılabilecek yargı şeklinde de değerlendirilebilir. Ayrıca bir cümlede birden fazla örtülü anlam bulunabilir.
Örnek
Kış lastiği olmayan araçlar artık trafiğe çıkamayacak.
Bu cümleden “kış lastiği olan araçların trafiğe çıkabileceği” ve “kış lastiği olmayan araçların daha önce trafiğe çıkabildiği” örtülü anlamları çıkarılabilir.
6. Cümle Tamamlama
Verilen bir cümlede boş bırakılan yerlerin, anlam bütünlüğünü sağlayacak şekilde doldurulmasıdır.
Örnekler
Mutluluk … benzer, elinizde tutmayı bilmezseniz uçup gider.
Bu cümlede anlam bütünlüğü ve “uçup gider” ifadesi dikkate alındığında mutluluğun “kuş”a benzetildiği anlaşılmaktadır. O hâlde boş bırakılan yere “kuşa” sözcüğü getirilmelidir.
Yaptığı hatadan… almayan insanlar aynı hatayı… yaparlar.
Bu cümlede boş bırakılan yerlerden birincisine anlam bütünlüğü ve “almayan” ifadesi dikkate ibret, ders” sözcüklerinden biri
getirilebilir. İkincisine ise anlam bütünlüğü dikkate alınarak “tekrar, yine, bir daha” ifadelerinden biri getirilebilir.
7. Cümle Oluşturma
8. Düşüncenin Yönünü Değiştiren İfadeler
Cümledeki anlam akışının, ileri sürülen düşüncenin yönünü değiştiren sözcüklerdir.
Düşüncenin yönünü değiştirmek için “ama, fakat, lakin, ne var ki, oysa, halbuki, ancak, yalnız” gibi bağlaçlar kullanılır.
Örnekler
Kültür bir milletin hafızasıdır ne var ki biz kültürümüzü koruyamıyoruz.
Bu cümlede “kültürün millet açısından önemi” vurgulandıktan sonra “ne var ki” bağlacıyla düşüncenin yönü değiştirilip “kültürümüze sahip çıkamadığımız” belirtilmiştir.
İstanbul çok güzel bir şehir ama trafiği insanı bunaltıyor.
Turizm gelirimiz çok düşük hâlbuki eşsiz bir doğal ve kültürel mirasa sahibiz.
Hepimiz okumanın faziletinden söz ederiz yalnız hiçbirimiz düzenli olarak kitap okuma konusunda titiz davranmayız.
