Zamirler (Adıllar) 9.Sınıf Edebiyat

• İsim olmadığı halde isim gibi kullanılan veya ismin yerini tutan sözcüklerdir.
• Zamirler, isim gibi kullanıldıkları için isimlerin aldıkları ekleri alır.

1) Kişi (Şahıs) Zamirleri

• Doğrudan doğruya tekil bir kişinin yerini tutan (ben-sen-0) veya çoğul kişinin yerini tutan (biz-siz-onlar) altı kişi zamiri bulunur.

2) Dönüşlülük Zamiri

• Sadece “kendi” sözcüğü dönüşlülük zamiri olarak kullanılır.
• Dönüşlülük zamiri, adı üzerinde eylemin kendisine dönmesini ifade eder.
• “Kendi” dönüşlülük zamiri, öznenin yaptığı işi pekiştirme görevinde kullanılabilir.
• Bu kumaşı sen kendin dik.
• Bu soruyu biz kendimiz çözdük.
• Tek taşımı ben kendim aldım.
• “Kendi” dönüşlülük zamiri iyelik eki alarak kişi zamiri görevi üstlenebilir:

Kendim (Ben) ettim, kendim (Ben) buldum.

Kendin(Sen) bu işi bitireceksin.
“Kendi” sözcüğünü ikileme oluşturarak zarf göreviyle kullanılabilir.

Kendi kendime konuşurum bazı geceler.

Çocuklar kendi kendilerine oynuyordu.

Artık burada duramam, diyordu kendi kendisine.

“Kendi” zamirini dönüşlülük bildiren eklerle kullanmak duruluk ilkesine aykırı olur.

Yaşlı kadın, kendi kendine(Gereksiz Söz) söyleniyordu.

3) İşaret (Gösterme) Zamirleri

• İsimlerin yerini işaret yoluyla tutan zamirlerdir.
• Türkçede başlıca işaret zamirleri şunlardır: bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, bura, şura, ora, öteki, beriki, böylesi, şöylesi, öylesi. ..
• “Bura”, “şura” ve “ora” sözcükleri yer anlamlı işaret zamirleridir.
• “Böyle”, “şöyle” ve “öyle” tarz anlamlı işaret zamirleridir.
• “Bu, şu, o” tekil; “bunlar, şunlar, onlar” çoğul işaret zamirleridir.

Aşağıdaki altı çizili sözcükler işaret zamiridir.

• Orada bir köy var uzakta.
• Bir zafer müjdecisi burada her isim.
• Bu, taşındır diyerek Kâbe’yi diksem karşına
• Buydu Haliç’in mavisine demir atan gemi
• Bu benimki sevda değil bir hışım
• Burada gençliğim duruyor yanı başımda.
• Ben hiç böylesini görmemiştim.
• İnsan şöylesini ister gönülden olsun.
• Berikini bana getir de iyice bakayım.
• Bunlar, çok kaliteli elbiselerdir.

Uyarı: İşaret zamirleri, işaret sıfatlarıyla karıştırılabilir. İşaret zamirlerinin işaret sıfatlarından temel farkı, isim çekim eklerini almalarıdır. Ek almadan bir ismi belirttiği zaman işaret sıfatı olan “şu, bu, o, öteki, beriki” gibi sözcükler bir ismin yerini tuttuğu zaman veya isim çekim eklerinden birini aldığı zaman işaret zamiri olur.

İşaret sıfatı

* Varlıkların yerini işaret yoluyla belirtir.

* Çekim eki almaz.

* Kendisinden sonraki adla sıfat tamlaması kurar.

İşaret zamiri

* Varlıkların yerini işaret yoluyla tutar.

* Çekim eki alabilir.

* Bir adı belirime durumu yoktur.

Uyarı: İsim çekim eklerini aldığı halde sıfat olarak kullanılan sözcükler de vardır.
“Bana böylesi duygular nerden geliyor?” cümlesinde ‘böylesi’ sözcüğü çekim eki aldığı hâlde sıfat görevindedir.

Uyarı: “O” ve “onlar” zamirleri bir insan adının yerini karşılayacak şekilde kullanılırsa kişi zamiri, insan dışı bir varlığın yerini karşılayacak şekilde kullanılırsa işaret zamiri olur.

Uyarı: İşaret zamirleri, bazen bir cümlenin yerini tutabilecek şekilde kullanılabilir.
“Hâlâ beni seviyorsan bunu sen de biliyorsun.” cümlesinde “bunu” işaret zamiri “Hâlâ beni seviyorsun.” cümlesinin yerini tutmuştur.
İşaret zamirleri isim tamlamasında hem tamlayan hem de tamlanan olarak kullanılabilir.
“Şunun şurasında sınava ne kaldı ki!” cümlesinde “şunun” işaret zamiri tamlayan, “şurası” işaret zamiri ise tamlanandır.

4) Belgisiz Zamirler

• Kişileri, varlık ve nesneleri kesinlik göstermeden belirten onların yerini karşılayan zamirlerdir.
• Kimse, herkes, hepsi, hepimiz, hepiniz, hiçbiri, biri, tümü, başkası, bazıları, bazısı, falan, filan, cümlesi (hepsi), birçoğu, kimisi, kimleri sözcükleri belgisiz zamir olarak kullanılan zamirlerdir.

Uyarı: Bir cümlede geçen “kimi” sözcüğü “bazısı” anlamındaysa belgisiz zamir, soru anlamı taşıyorsa soru zamiri olur, ancak bir ismi belirtiyorsa belgisiz sıfat olur.

• Birkaçı ortalıkta gezinip duruyordu.
• Toprakların en bereketlisini sende sürdüm,
  Sende tattım yemişlerin cümlesini.
• Kimisi dere kenarına inmişti.
• Birçoğu bizi tamamen yanlış anlamıştı.
• Birdenbire hayatımın tümü oldun.
• Öğrencilerin birkaçı soruyu çözmüştü.
• Falan ne söyler beni ilgilendirmez.
• Çocuklardan biri yanımıza geldi.
• Dünyada herkesin varsa bir yeri
  Ben de bütün dünya benim derim
• Kimsesiz hiç kimse yok, her kimsesinin var kimsesi
  Kimsesiz kaldım, yetiş ey kimsesizler kimsesi

Uyarı: Belgisiz sıfatlar isim çekim eklerini aldıklarında çoğu zaman belgisiz zamire dönüşür. Belgisiz sözcük ismin yerini tutmuş ve çekim eki almışsa belgisiz zamir, bir ismi belirtirse belgisiz sıfat olur.

• Kimi benim gibi erir derinden. Belgisiz zamir
• Kimi sözler, insanı derinden etkiler. Belgisiz sıfat
• Geçen akşam ona kimi sordunuz? Soru zamiri
• Kimi sel olur gider, kimi de yel. Belgisiz zamir
• Kaç saattir burada kimi arıyorsun? Soru zamiri
• Kimi aşklar tarihe karıştı artık. Belgisiz sıfat

Uyarı: “Çok” sözcüğünün iyelik eki almış hali olan “çoğu” sözcüğü bir ismi belirtirse belgisiz sıfat, ismin yerine kullanılırsa belgisiz zamir olur.

Çoğu doğru söylemiyordu bu konuda. Belgisiz zamir
Çoğu derse geç gelmişti öğrencilerin. Belgisiz zamir
Çoğu kişi anlamaz eski musikimizden. Belgisiz sıfat
Çoğu, İngilizceyi az çok biliyordu. Belgisiz zamir
Çoğu bir kenara atılmıştı kitapların. Belgisiz zamir
Çoğu söz insana tatlı bir huzur verir. Belgisiz sıfat

5) Soru Zamirleri

• İsmin yerini soru yoluyla tutan zamirlerdir.
• Bazı soru zamirleri, soru sıfatlarına çekim eki getirilerek yapılır.
• Soru zamiri olabilen sözcükler şunlardır.
• Kaçı (kaçımız, kaçınız, kaçıncısı)
• Kim (kimi, kime, kimde, kimden, kimin…)
• Nere (neresi, nereyi, nereye, nerede, nereden…)
• Hangisi (hangimiz, hanginiz, hangileri…)
• Kaçı (kaçımız, kaçınız, kaçıncısı)
• Ne (neye, neyi, nesi, neyin…)

Öğretmen derse neden gelmedi? Soru zarfı
Öğretmen derste neden bahsetti? Soru zamiri
Okuduğun şiirde neden söz ediliyor? Soru zamiri
Neden bana düşman gibi bakıyorsun? Soru zarfı
Çocuğun ceketi neden yırtılmış? Soru zarfı
Çocuğun ceketi neden yapılmış? Soru zamiri

Uyarı: “Neden” sözcüğü ‘niçin’ anlamındaysa soru zarfı olur fakat ismin yerini tutmuşsa soru zamiri olur.

Uyarı: “Ne” sözcüğü bir ismi belirtiyor ve ‘hangi’ anlamına geliyorsa soru sıfatı, bir ismin yerini tutuyorsa veya çekim eki almışsa soru zamiri, ‘niçin’ anlamındaysa soru zarfı olur.

Ne ağlarsın benim zülfü siyahım? Soru zarfı
İstanbul’a ne gün döneceksin? Soru sıfatı
Az önce ne aldın arabadan? Soru zamiri
Şair, bu şiirde neyi vurguluyor? Soru zamiri
Ne bağırıp duruyorsun çocuğa? Soru zarfı
Kardeşin ne tarafa gidiyor? Soru sıfatı

6) İlgi Eki (İlgi Zamiri)

• İlgi zamiri olarak “-ki” eki kullanılır.
• “-ın” veya “-im” tamlayan eki sonra getirilir.
• Belirtili isim tamlamalarında tamlananın yerini tutan ektir.

• Türkçede üç farklı “ki” vardır.

İlgi eki olan -ki Ektir. Bitişik yazılır. İsmin yerini tutar. Genellikle “-ın” veya “-im” tamlayan ekinden sonra gelir.

Sıfatlaştıran -ki Ektir. Bitişik yazılır. Geldiği sözcüğü sıfat görevine sokar. Genellikle “-de” bulunma ekinden sonra gelir. Sıfatlaştıran -ki yer ve zaman bildiren sözcüklere gelir.

Bağlaç olan ki Sözcüktür. Ayrı yazılır. Sözcük ya da cümleleri bağlar. Genellikle yüklem ve özne görevli sözcüklerden sonra gelir.

• Duvardaki resmine bakıp bakıp ağlarım. Sıfatlaştıran -ki
• Bizimki büyük bir aşk hikâyesidir. İlgi eki
• Bu bendeki aşk sözcüklerle anlatılmaz. Sıfatlaştıran -ki
• Benimki de bir ömür boyu sürecektir. İlgi eki
• Desem ki vakitlerden bir nisan akşamıdır. Bağlaç
• Seninki düpedüz vurgun sayılır. İlgi eki
• Kim derdi ki seninle bir gün ayrılacağız. Bağlaç
• Yarınki sınava hepimiz iyi hazırlandık. Sıfatlaştıran -ki
• Bizim mutfağınki yok yere kırılmış. İlgi eki

Uyarı: İyelik ekleri yani tamlanan ekleri de çeşitli kitaplarda “iyelik zamiri” olarak adlandırılmaktadır. İyelik ekleri “Çekim Ekleri” bölümünde ayrıntılı olarak işlenecektir.