Yazım Kuralları 10.Sınıf Edebiyat

BÜYÜK HARFLERİN KULLANILDIĞI YERLER

Cümle ve dizeler büyük harfle başlar.

• Hedefi olmayan gemiye hiçbir rüzgâr yardım etmez.
  ****
  Yuvası saçakta kalan kırlangıç,
  Yuvası dallara emanet serçe.
  Derken camiler üstünde güvercin,
  Minareler katında geçiyorum,
  Gökyüzü mahallesi İstanbul ‘un.

Alıntı (aktarma) cümleleri büyük harfle başlar.

• Yahya Kemal “İnsan, âlemde hayâl ettiği müddetçe yaşar.” diyor.

Kişi adlarından önce ve sonra gelen unvanlar, saygı sözleri, rütbe adları ve lakaplar büyük harfle başlar.

• Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, Kaymakam Erol Bey, Dr. Alâaddin Yavaşça; Sayın Prof. Dr. Hasan Eren

Akrabalık adı olup lakap veya unvan olarak kullanılan sözcükler büyük harfle başlar.

• Baba Gündüz, Dayı Kemal, Hala Sultan, Nene Hatun

Doğrudan akrabalığı ifade eden sözcüler küçük harfle başlar.

• Tülay ablama gittim. Ayşe teyzemin keki çok güzel.

Saygı bildiren sözlerden sonra gelen ve makam, mevki, unvan bildiren sözcükler büyük harfle başlar.

• Sayın Bakan, Sayın Başkan, Sayın Rektör, Sayın Vali

Mektuplarda ve resmî yazışmalarda hitaplar büyük harfle başlar.

• Sevgili Kardeşim, Aziz Dostum, Değerli Dinleyiciler

Özel adlar (insan, hayvan, yapıt, kitap, dergi, gazete, dil, din vb.) büyük harfle başlar.

• Ömer Seyfettin, Karabaş, Ateşten Gömlek, Varlık, Hürriyet, Türk, Türkçe, İslamiyet

Yer adları (kıta, bölge, il, ilçe, köy, semt vb.) büyük harfle başlar.

• Afrika, Güneydoğu Anadolu, İstanbul, Bahçelievler

Kurum, kuruluş ve kurul adlarının her sözcüğü büyük harfle başlar. Kurum, kuruluş, kurul, birleşim, oturum ve iş yeri adlarına gelen ekler kesmeyle ayrılmaz.

Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türk Dil Kurumu, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Çankaya Lisesi, Türk Ocağı

Bayramlar, anma ve kutlama günleri büyük harfle başlar.

• Cumhuriyet Bayramı, Ramazan Bayramı, Anneler Günü,
  Öğretmenler Günü, Dünya Tiyatro Günü, Hıdırellez

Tarihi olay, çağ ve dönem adları büyük harfle başlar.

• Kurtuluş Savaşı, Cilalı Taş Devri, İlk Çağ, Lale Devri, Milli Edebiyat Dönemi, Servetifünun Dönemi’nin

Yer adlarında ilk isimden sonra gelen ve “deniz, nehir, göl, dağ, boğaz” vb. tür bildiren isimler büyük harfle başlar.

• Ağrı Dağı, Asya Yakası, Çanakkale Boğazı, Dicle Irmağı, Ege Denizi, Süveyş Kanalı, Van Gölü, Zigana Geçidi

Özel ada dahil olan “mahalle, meydan, cadde, sokak; saray, köşk, kale, köprü, anıt” sözcükleri büyük harfle başlar.

• Yunus Emre Mahallesi, Karaköy Meydanı, Zafer Meydanı

Özel ada dâhil olmayan şehir, il, ilçe, belde, köy, gazete, dergi, tablo vb. sözler büyük harfle başlamaz.

• Konya ili, Etimesgut ilçesi, Taflan köyü, Milliyet gazetesi, Türk Dili dergisi, Halı Dokuyan Kızlar tablosu

Tabela, levha ve levha niteliğindeki yazılarda geçen sözcükler büyük harfle başlar.

• Giriş, Çıkış, Müdür, Vezne, Başkan, Doktor, Otobüs Durağı, Şehirler Arası Telefon, 3. Kat, 4. Sınıf, 1. Blok

“Güneş” ve “Dünya” sözcükleri uzayla ilgili terimse büyük, değilse küçük harfle başlar.

• Ay, Dünya’nın etrafında dönüyor.
  Dünya, Güneş’in etrafında dönüyor.

Yön adları bir özel isimle ilgili olarak ve o adın yönünü bildirecek şekilde kullanılırsa büyük harfle başlar.

• Yartın Doğu Karadeniz yağışlı.

Özel adlardan türetilen bütün kelimeler büyük harfle başlar, bu kelimelere gelen yapım ekleri ayrılmaz.

• Türklük, Türkleşmek, Türkçü, Türkçülük, Türkçe, Avrupalı, Avrupalılaşmak, Asyalılık, Darvinci, Konyalı, Bursalı

SAYILARIN YAZIMI

Çok basamaklı sayılarda geçen bin, milyon, milyar ve trilyon sözleri harfle yazılabilir.

• Şirketin kârı 10 milyon lira artmış.

Birden fazla sözcükten oluşan sayılar ayrı yazılır.

• bin dokuz yüz yirmi üç (1923)

Üleştirme sayıları yazıyla belirtilir.

• Öğretmen bize birer kalem hediye etti.

Tarihlerde “gün ve yıl” rakamla da yazıyla da yazılabilir.

• 29 Mayıs 1453, 29.5.1453

Tarihleri ayırmak için nokta (.) veya eğik çizgi (/) kullanılır.

• 23.4. 1920, 23/4/1920

Tarih bildiren sayılardan sonra gelen ekler, kesme işaretiyle ayrılır.

• Cumhuriyet 29 Ekim ‘de ilan edildi.

Belli bir tarih bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar.

• Üniversite sınavı 17 Haziran Pazar günü yapılacak.

Belli bir tarih bildirmeyen gün ve ay adları ise küçük harfle başlar.

• Üniversite sınavı pazar günü yapılacak

KISALTMALARIN YAZIMI

Birden fazla sözcükten oluşan kısaltmalar, her sözcüğün ilk harfi alınarak yapılır, ekler son harfe göre gelir.

• MEB’in duyurusunu okudum. (Millî Eğitim Bakanlığının)

Bazen kimi kısaltmalarda ilk harflerin dışındaki harfler de kısaltmaya eklenebilir, ekler sözcüğe gelir gibi gelir.

• TÖMER’in kursuna gidiyor. (Türkçe Öğretim Merkezı)

Element ve ölçülerin kısaltmaları evrensel bir nitelik taşır.

• metre —> m, kilometre —> km, gram —> g

SORU EKİNİN YAZIMI (Ml, Mİ, MU, MÜ)

Bu ek gelenekleşmiş olarak ayrı yazılır ve kendisinden önceki sözcüğün son ünlüsüne bağlı olarak ünlü uyumlarına uyar, soru ekine gelen ekler ise bitişik yazılır.

• Bu kitabı okudu mu?
• Bu yıl tatile gitmeyecek misiniz?

DE’NİN YAZIMI

Bağlaç olan “de”, başlı başına bir sözcük olduğundan her zaman ayrı yazılır.

• Toplantıda Osman da söz aldı.
  Mehmet de kütüphanede ders çalışmış.

Hâl (bulunma durumu) eki olan “-de” kendinden önceki sözcüklere bitişik yazılır.

• Yolda bir tanıdıkla karşılaştım.
  Ekmekte bile katkı maddesi varmış.

Kİ’NİN YAZIMI

Bağlaç olan “ki”, başlı başına bir sözcük olduğundan her zaman ayrı yazılır.

• İstedim ki siz de bu imkândan yararlanın.

Hem sıfat yapan “-ki” eki hem de ilgi eki olan “-ki” her zaman kendinden önceki sözcüğe bitişik yazılır.

• Tabağındaki yemeği bitir. (sıfat yapan ki)
  Bu bahçe bizimkinden geniş. (ilgi eki olan ki)

Birkaç örnekte “ki” bağlacı kalıplaşmış olduğu için bitişik yazılır. Bu örneklerden “çünkü” sözünde ek aynı zamanda küçük ünlü uyumuna uymuştur.

• belki, çünkü, hâlbuki, mademki, meğerki, oysaki, sanki.

BİTİŞİK YAZILAN BİRLEŞİK SÖZCÜKLER

Ses düşmesine, değişmesine veya türemesine uğrayan sözcükler bitişik yazılır.

• birbiri, kaynana, nasıl, niçin, pazartesi, sütlaç
• emretmek, menolunmak, cemetmek, kaybolmak, affetmek, hissetmek, reddetmek

Oluşumunda benzetme ilgisi bulunan birleşik sözcükler bitişik yazılır.

• aslanağzı (bitki adı), karafatma (böcek adı), yalıçapkını (kuş adı), kedigözü (lamba), beşikörtüsü (çatı biçimi), hanımgöbeği (tatlı), Demirkazık (yıldız)

Yer bildirmeyen “ev, hane, name, -zede, baş” ek ve sözcüklerinin sonra getirilmesiyle kurulan birleşik sözcükler bitişik yazılır.

• gözlemevi, yayınevi, dershane, kahvehane, beyanname, seyahatname, depremzede, selzede, aşçıbaşı, binbaşı, ustabaşı, yüzbaşı

“Baş” sözüyle oluşturulan sıfat tamlamaları ve meslek adları bitişik yazılır.

• başeser, başhekim, başkent, başrol, başsavcı, başyazar

an/-en, -r/-ar/-er/-ir/-ir, -maz/-mez ve -mış/-miş sıfat-fiil ekleriyle kurulan kalıplaşmış birleşik sözcükler bitişik yazılır.

• dalgakıran, gökdelen, barışsever, basınçölçer, değerbilmez, elyemez, çokbilmiş, güngörmüş

İkinci sözcüğü -dı (-di) belirli geçmiş zaman ekleriyle kurulan birleşik sözcükler bitişik yazılır.

• çıtkırıldım, gecekondu, imambayıldı, mirasyedi, şıpsevdi

Belirsizlik sıfat ve zamirleri de gelenekleşmiş olarak bitişik yazılır.

• biraz, birçok, birçoğu, birkaç, birkaçı, birtakım, herhangi, hiçbir, hiçbiri

M, p,r, s ile yapılan pekiştirmeler bitişik yazılır.

• yemyeşil, masmavi, kıpkırmızı, sapsarı, tertemiz

AYRI YAZILAN BİRLEŞİK SÖZCÜKLER

Yardımcı fiilleriyle kurulan birleşik fiiller, herhangi bir ses düşmesi veya türemesine uğramazsa ayrı yazılır.

• arz etmek, göç etmek, ilan etmek, yok olmak

Birleşme sırasında sözcüklerinden hiçbirinin anlamı değişikliğe uğramayan veya ikinci sözcüğü anlam değişikliğine uğramayan birleşik sözcükler ayrı yazılır.

• kedi balığı, deve kuşu, ağustos böceği, Ankara keçisi, çörek otu, küpe çiçeği, dantel ağacı, şekerpancarı, kuru fasulye

Benzetme yoluyla insanın bir niteliğini anlatmak üzere bitki, hayvan ve nesne adlarıyla kurulan birleşik sözcükler ayrı yazılır.

• çetin ceviz, eski tüfek, demir yumruk, kuru kemik

“Alt, üst, ana, ön, art, arka, yan, iç, dış, sıra, orta, büyük, küçük, sağ, sol, peşin, bir, iki, tek, çok, çift” sözlerinin başa getirilmesiyle oluşturulan birleşik sözcükler ayrı yazılır.

• altyazı, üst kat, ana dili, ön söz, art niyet, arka plan, yan cümle, iç tüzük, dış hat, orta oyunu, sağ bek, peşin fikir

-r/-ar/-er, -maz/-mez, -an / -en sıfat-fiil ekleriyle kurulan sıfat tamlaması yapısındaki birleşik sözcükler ayrı yazılır.

• çalar saat, güler yüz, çıkmaz sokak, tükenmez kalem

İkilemeler ayrı yazılır, aralarına noktalama işareti konmaz.

• sabah sabah, gece gündüz, tepeden tırnağa, baş başa, büyük mü büyük, mırın kırın, ıvır zıvır, eski püskü, ses seda