YAPISI BAKIMINDAN CÜMLELER
Yapısına göre cümlelere geçmeden önce “temel cümle” ve yan cümlecik” kavramlarının bilinmesi gerekir.
Temel Cümle: Bir cümlenin ana yargıyı bildiren ve en önemli ögesi durumundaki yüklem “temel cümle” yi ifade eder.
Yan Cümlecik: Ana yargı bildirmeyen, temel cümlenin bir ögesi durumunda olan ve “çekimli fiil ” veya “fiilimsi” ile kurulu cümleciktir. Sınavlarda kaç “yan cümlecik” vardır ifadesi bir bakıma yüklemin dışında kaç fiilimsi ya da yüklem özelliği göstermeyen kaç çekimli fiil vardır dernektir.
Yan cümleciğin göreviyle ilgili sorularda önce cümlenin ögeleri bulunur, sonra fiilimsinin hangi ögenin içinde yer aldığına bakılır, fiilimsi hangi ögenin içindeyse yan cümlenin görevi 0 ögedir. Örneğin, fiilimsi öznenin içindeyse yan cümlecik özne görevinde olur.
Cümleler, yapısına göre ”basit”, ”birleşik”, “sıralı” ve “bağlı” olmak üzere dörde ayrılır:
1) Basit Cümle
2) Birleşik Cümle
3) Sıralı Cümle
4) Bağlı Cümle
Örnek: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yan cümlecik, temel cümleciğin öznesi durumundadır?
A) Öğretmen, sınava girecekleri bahçede topladı.
B) Sabahları bir süre yürümek sağlığa yararlıdır.
C) Müşteri gelince elindeki işi bırakır.
D) Her ay bir kitap okumayı alışkanlık edinmişti.
E) Okulunu bitirince iyi bir işe girmek istiyormuş.
Çözüm: Yan cümlecik A seçeneğinde belirtili nesne, C seçeneğinde zarf tümleci, D seçeneğinde belirtili nesne, E seçeneğinde ise zarf tümleci ve belirtisiz nesne görevindedir. B seçeneğinde ise özne görevindedir.
Örnek 2: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yan cümlecik belirtili nesne görevindedir?
A) Bulduğunuz kalem benimkine benziyor.
B) Bu yaptıklarınızı hiç beğenmiyorum.
C) Söylediklerinizin hiçbirine katılmıyorum.
D) Tartıştığınızı konu beni hiç ilgilendirmiyor.
E) Bugünlerde eğlendirici bir kitap okumak istiyorum. (1990 – ÖSS)
Çözüm: Yan cümlecik A seçeneğinde özne, C seçeneğinde dolaylı tümleç, D seçeneğinde özne, E seçeneğinde ise belirtisiz nesne görevindedir. B seçeneğinde belirtili nesnedir.
