Birleşik Cümle
Tek bir temel cümle ve içinde yan cümleciğin bulunduğu cümle türüdür.
Birleşik cümlede de tek yüklem vardır.
Yan cümleciğin duruma göre 4’e ayrılır:
Girişik Birleşik Cümle: Yan cümlecik bu tür cümlelerde fiilimsilerden kurulur. Tek yüklemin ve yüklem dışında en az bir fiilimsinin yer aldığı birleşik cümle türüdür.
— Sandıklı’yı geçer geçmez başlar Akdeniz havası.
— Biz yoldan uzaklaştıkça patika belirsizleşti.
— Biri bilmeyen, bini hiç bilmez.
— Kış lastikleri olmayan araçlara ceza yazıldı.
— Kitap, medeniyetin gelişmesini sağlar.
— Bize kiminle konuştuğunu söylemedi.
— Yitirdiğimiz sanatçıdan söz ederken çok duygulandı.
— Çocukluğumdan beri uzak ülkelere gitmeyi istiyorum.
İç İçe (Kaynaşık) Birleşik Cümle: Yan cümlecik genelde nesne olur fakat “özne” ve “dolaylı tümleç” de olabilir.
— Atatürk: “Hayatta en hakiki yol ilimdir, fendir.” der. (Nesne)
— “Ölüm korkusu ölümden daha korkunçtur.” çok doğru bir sözdür. (Özne)
Koşullu (Şartlı) Birleşik Cümle: Temel cümleye şartla bağlanan yan cümleciğin olduğu cümle türüdür. Yan cümle genellikle “-sa,-se” kipiyle çekimlenir. Koşul bildiren yan cümleler genellikle temel cümlenin “belirteç (zarf) tümleci” olur.
Fiilimsi yüklemin kendisinde ise yüklem temel cümle olduğu için —cümlede başka fiilimsi yoksa- o cümle girişik birleşik cümle olmaz.
- Öğrencinin amacı; öğrenmektir. (yüklem)
Yüklemde yer almayan “mı, mi” şart ya da zaman anlamı kattığı zaman “birleşik yapılı cümle” oluşturur çünkü bu durumdaki “mı, mi” sözcüğe “zarf fiil” özelliği kazandırır.
- Kanayan bir yara gördüm mü yanar ta ciğerim. (gördüğümde)
İlgi Cümlesi (“ki”li Birleşik Cümle): İlgi cümlelerinde çekimlenmiş bir eylemden oluşan yan cümle temel cümleye “ki” bağlacı ile bağlanır. “ki” bağlacı iki yargıyı ya da fiili birbirine bağlar. “ki” bağlacından önce gelen fiil temel cümledir ve “yüklem” olur, “ki” bağlacından sonra gelen bölüm yan cümle olur ve genellikle temel cümlenin nesnesi olur. “ki” bağlacından sonra gelen bölüm fiilimsiden oluşan yan cümlecik biçimine getirilebilir.
Duydum (Temel C.) ki unutmuşsun gözlerimin rengini (Yan cümlecik).
Yukarıdaki dizeyi “Gözlerimin rengini unuttuğunu duydum.” biçimine getirilebilir, yan cümlecik “nesne” görevindedir.
