Fiil kök ya da gövdesinden türeyen ve cümlede çoğunlukla sıfat görevinde kullanılan sözcüklerdir. Sıfat-fiil ekleri, “-an, -ası, -mez, -ar, -dik, —ecek, —miş” ekleridir. Sıfat-fiiller; geniş, geçmiş ve gelecek zaman anlamı taşırlar.

Aşağıdaki altı çizili sözcükler sıfat-fiildir.

• Seni seven oğlan neylesin malı.
• Sen kaçan ürkek bir ceylansın dağda.
• Kör olası çöpçüler, aşkımızı süpürmüşler.
• Dönülmez akşamın ufkundayız, vakit çok geç.
• Koşar adımlarla geliyordu çocuklar.
• Tanıdık insanlara rastladık d’ günde.
• Yâr yoluna dökülmedik dilleri neyleyeyim.
• Görecek günler var daha aldırma gönül aldırma
• Unutma ki şairleri haykırmayan bir millet,
• Sevenleri toprak olmuş öksüz çocuk gibidir.
• Gidecek yerim mi var
• Diyecek sözüm mü var.
• Yıkılası dağlar var aramızda
• Giden gelmiyor acep nedendir?
• Söylenecek söz kalmadı artık.
• Gittiğin yağmurla gel.
• Gitmiş sevgilinin ardından ağıt yak.
• Unutulmaz bir film izledik.
• Ben peşine düşmüş bir canavarım.
• Kaymağı seven mandayı yanında taşır.

Sıfat—fiil olan her sözcük sıfat tamlaması oluşturmaz, bazen adlaşmış sıfat da olabilir.

	Sıfat	Adlaşmış sıfat
Görünen köy kılavuz istemez.	✓
Ağlamayan çocuğa meme vermezler.	✓
Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar.		✓
Ateş olmayan yerden duman çıkmaz.	✓
Sütle giren huy canla çıkar.	✓
Öfke ile kalkan zararla oturur.		✓
Atına hor bakan, boynuna torba takar.		✓
Gelen, gideni aratır.		✓
Akacak kan damarda durmaz.	✓
Alışmış, kudurmamıştan beterdir.		✓
Bir ağızdan çıkan, bin ağıza yayılır.		✓
Söz söyleyen yoktur, sözüm üstüne.		✓
Beni bu derde salan gelsin.		✓
Kaynayan kazan kapak tutmaz.	✓

Sıfat-fiil ekini alan sözcükler, isim-fiillerde olduğu gibi sıfat-fiil özelliğini yitirip kalıplaşmış isim olabilirler. Dolmuş, çağlayan, açacak, keser, gelecek, geçmiş… Bu sözcüklerin sıfat-fiil olup olmadığı cümledeki anlamlarından anlaşılır.

	Sıfat-fiil	İsim
Ahmet Ümit, iyi bir yazar sayılır.		✓
Bizi görünce kaçacak delik aradı.	✓
Açacak almak için kırtasiyeye gitti.		✓
Kasabadaki çağlayan çok güzeldi.	✓
Geçmişini yok sayan bizden değildir.		✓
Onu görünce kaçacak delik arıyor.	✓

	Sıfat-fiil	İsim
Elindeki keseri bize gösterdi.	✓
Artık bekleyecek zaman kalmadı.	✓
Dolmuş dolu olduğu için binmedik.		✓
Kardeşim bana bir açacak verdi.		✓
Mutlaka sevinecek bir şeyler bulurdu.	✓
Herkes kendi geleceğini düşünebilir.		✓

“-mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” eklerinin aynı zamanda kip eki olarak da kullanılabildiğine dikkat edelim. Bu ekler, çekimlenen bir sözcüğe gelmişse ya da yüklem olan bir sözcüğe gelirse genellikle kip eki sayılır.

	Sıfat-Fiil	Fiil
Geçmiş günler, bir hatıradır şimdi.	✓
Ne insanlar geçmiş bu diyarlardan.		✓
İnsan, insana benzer bence.		✓
Benzer yönlerimiz var bizim.	✓

	Sıfat-Fiil	Fiil
Tükenmez dertlere düşürdün beni.	✓
Benim dertlerim asla tükenmez.		✓
Arkandan gelecek hep ayak sesim.		✓
Gelecek güzel günlere inanıyorum.	✓

‘-dık” ve “-acak” ekleriyle oluşturulan sıfat-fiiller iyelik eki alabilir.

• Benim doğduğum köyler de güzeldi.
• Gideceğimiz son yer orasıdır.
• Sen de anlat doğduğun köyleri.
• Gittiğin yağmurla gel.

Çözümlü Test Soruları

1. Soru:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat-fiil (ortaç) kullanılmamıştır?
A) Koşan çocuklar bahçede oynuyordu.
B) Bilinmez sokaklarda kaybolduk.
C) Bu şarkıyı dinlemek çok güzeldi.
D) Görülmemiş bir güzellik vardı.

Çözüm:
Doğru Cevap: C
“dinlemek” isim-fiildir (mastar). Diğer seçeneklerde: “koşan” (-an), “bilinmez” (-mez), “görülmemiş” (-miş) sıfat-fiil ekleridir.

2. Soru:

“Tanıdık yüzler bana güven veriyor.” cümlesindeki sıfat-fiilin aldığı ek hangisidir?
A) -dık
B) -acak
C) -mış
D) -r

Çözüm:
Doğru Cevap: A
“tanı-dık” kelimesindeki “-dık” eki sıfat-fiil yapmıştır. Bu ek geçmiş zaman anlamı taşır (“tanımış olduğum” anlamında).

3. Soru:

Aşağıdaki sıfat-fiil eklerinden hangisi gelecek zaman anlamı katmaz?
A) -acak/-ecek
B) -r/-ar/-er
C) -maz/-mez
D) -dık/-dik

Çözüm:
Doğru Cevap: D
“-dık/-dik” eki geçmiş zaman anlamı taşır. “-acak” (gelecek), “-r” (geniş zaman), “-mez” (olumsuz geniş zaman) ekleri ise farklı zaman anlamları katar.

4. Soru:

“Okunmamış kitaplarla dolu bir odası vardı.” cümlesindeki sıfat-fiilin özelliği nedir?
A) Gelecek zaman anlamı taşıması
B) Olumsuzluk bildirmesi
C) Süreklilik ifade etmesi
D) Niteleme sıfatı olarak kullanılmaması

Çözüm:
Doğru Cevap: B
“okun-mamış” sıfat-fiilindeki “-ma-” olumsuzluk eki ve “-mış” sıfat-fiil eki birlikte kullanılmıştır. Bu yapı “henüz okunmamış” anlamı verir.

5. Soru:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat-fiil, bir isim tamlamasının tamlayanı olarak kullanılmıştır?
A) Gelen misafirler çok neşeliydi.
B) Koşar adımlarla yanıma geldi.
C) Öpülesi elleri vardı annemin.
D) Bilinmedik yerleri keşfetmeyi severim.

Çözüm:
Doğru Cevap: C
“öpülesi elleri” ifadesinde “öpülesi” sıfat-fiili (“-esi” eki), “eller” isminin tamlayanı olarak kullanılmıştır (“öpülmeye değer elleri” anlamında). Diğer seçeneklerde sıfat-fiiller doğrudan ismi niteler.