Güneş ışınları, Dünya’nın şekline bağlı olarak Ekvator ve çevresine dik açıyla gelirken, kutuplara doğru gidildikçe eğik açılarla gelir. Bu nedenle, Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe Güneş ışınlarının ısıtma gücü azaldığından, normal koşullarda sıcaklık da azalır. Dünya’nın şekline bağlı olan bu duruma, sıcaklık dağılışı üzerinde enlem etkisi denir.
Örnek: Aşağıdakilerden hangisi, yeryüzünde sıcaklık dağılışı üzerinde enlemin etkisine bir örnek değildir?
A) Türkiye’de kuzeyden esen rüzgârların sıcaklığı düşürmesi, güneyden esenlerin sıcaklığı yükseltmesi
B) Akdeniz’in su sıcaklığının Karadeniz’inkinden fazla olması
C) Türkiye’de batıdan doğuya doğru gidildikçe sıcaklıkların azalması
D) Ekvator çevresinin yıllık sıcaklık ortalamasının kutuplar çevresinkinden yüksek olması
E) Asya Kıtası’nın güney kesimlerindeki ormanların geniş yapraklı, kuzey kesimlerindeki ormanların iğne yapraklı olması
Çözüm: Enlem etmeninin sonucu olarak, Kuzey Yarım Küre’nin kuzeyindeki yerlerin sıcaklık ortalaması, güneydeki yerlere göre daha düşüktür. Bu nedenle bu yarım küredeki ülkelere kuzeyden esen rüzgarlar sıcaklığı düşürürken, güneyden esen rüzgarlar sıcaklığı artırır.
Akdeniz, Karadeniz’e göre daha güneyde yer aldığından, bu denizin suları Karadeniz’inkine göre daha sıcaktır.
Güneş ışınları Ekvator çevresine daha dik, kutuplar çevresine ise daha eğik açıyla düştüğünden, bu bölgenin sıcaklık ortalaması yüksektir.
Asya Kıtası’nın kuzeyindeki ormanların iğne yapraklı olması, bu bölgenin soğuk enlemlerde yer almasındandır. Kıtanın güneyindeki ormanların geniş yapraklı olması ise, bu bölgenin sıcak enlemlerde yer almasındandır.
Türkiye’de batıdan doğuya doğru gidildikçe sıcaklıkların azalması ise, ileride anlatılacağı üzere yükseltinin artmasıyla ilgili bir durumdur. Enleme bağlı sıcaklık değişmeleri batı- doğu yönünde değil, kuzey – güney yönünde olur.
Cevap C
