Bir paragrafta düşüncenin akıcı ve etkili bir biçimde aktarılabilmesi için oluşturulan bölümlerdir. Her paragraf “giriş, gelişme ve sonuç” olmak üzere üç bölümden oluşur.
Giriş Bölümü
Genellikle tek cümleden oluşan ve metnin konusunun verildiği bölümdür. Giriş cümlesi aşağıda belirtilen niteliklere sahip olmalıdır:
- Açıklanmaya ihtiyacı olan, genel bir yargıdır.
- Kendisinden önce başka bir cümle kurulduğu izlenimi vermemelidir.
- Kendisinden sonraki cümleler dil ve düşünce bakımından ona bağlıdır.
Örnekler
- İletişim, insanların duygu ve düşüncelerini farklı yollardan birbirlerine aktarmasıdır.
-› Bu cümle, kendisinden önce başka bir cümle kurulduğu izlenimi uyandırmadığı ve genel bir yargı olduğu için giriş cümlesi olabilir. - Cep telefonlarının yaydığı radyasyon insan sağlığını tehdit ediyor.
-› Bu cümle, kendisinden önce başka bir cümle kurulduğu izlenimi uyandırmadığı ve genel bir yargı olduğu için giriş cümlesi olabilir.
Dikkat: Giriş cümleleri bağımsız cümleler olduğu için “bu yüzden, dolayısıyla, söz gelimi, üstelik, oysa, kısacası, ancak, bununla birlikte” gibi bağlayıcı ifadeler giriş cümlelerinde yer almaz.
Örnek
- Türk romancılığı bu yüzden yıllar boyu hep yerinde saymıştır.
-› Bu cümledeki “bu yüzden” sözü bu cümleden önce başka cümleler söylendiğini göstermektedir. Dolayısıyla bu cümle, giriş cümlesi olamaz.
Gelişme Bölümü
Paragrafın giriş bölümünde verilen konunun açıklanıp geliştirildiği bölümdür. Gelişme bölümünün nitelikleri şunlardır:
- Konu, anlaşılır bir biçimde açıklanır.
- Anlatımı etkili kılmak için düşünceyi geliştirme yollarına (benzetme, örnekleme, tanık gösterme vb.) başvurulur.
- Dil ve düşünce bakımından giriş ve sonuç bölümlerine bağlıdır.
Örnek
- Çay, Türk toplumunun vazgeçilmez içeceklerinden biridir. Günlük yaşamın her anında çay hep yanı başımızdadır. Söz gelimi kahvaltıda çay içer, yorulunca çay molası verir, neşelenince keyif çayı içer, misafir gelince çay ikram ederiz. Çayın tadı damağımızdan hiç eksik olmaz. Kısacası çay bizim için yaşamımızın bir parçası olmuştur.
-› Bu metinde belirtilen bölümde, ilk cümlede verilen konu açıklanıp örneklendiği için bu bölüm, gelişme bölümüdür.
Sonuç Bölümü
Gelişme bölümündeki açıklamaların sonuca bağlandığı, metnin özetlendiği bölümdür. Sonuç bölümünün özellikleri şunlardır:
- Gelişme bölümünde anlatılanlar kısa ve yalın bir biçimde sonuca bağlanır.
- “Kısacası, sonuç olarak, demek ki” gibi sonlandırıcı ifadeler kullanılır.
Örnekler
- Sonuç olarak şiir, içerik ve ahenk unsurlarının bütünleşmesidir.
-› Bu cümledeki “sonuç olarak” ifadesi, cümlenin sonuç cümlesi olduğunu göstermektedir. - Kısacası nitelikli bir sanat eseri, onu üreten kişiyi ölümsüz kılar.
-› Bu cümledeki “kısacası” ifadesi, cümlenin sonuç cümlesi olduğunu göstermektedir.
Örnek Soru: I. Sanat da bilim gibi özgür düşünce ortamında gelişir. Avrupa’da yaşamış en büyük sanatçılar ve bilim insanları, Orta Çağ’ın bitip özgür düşünce ortamının ortaya çıktığı dönemde yetişmiştir.
II. Bilimde ve sanatta ilerlemek isteyen her ülkenin yapması gereken ilk iş, özgür düşünce ortamını oluşturmaktır. Avrupa’nın bu alanlarda sağladığı ilerlemeyi yakalamanın ön koşulu budur.
III. Özgür düşünce ortamı, insanların her türlü düşüncesini yasalardan ve toplumdan korkmadan açıklayabildiği ortamdır. Bilimin en çok ihtiyaç duyduğu şeylerin başında özgür düşünce ortamı gelir.
Numaralanmış metinlerle “giriş, gelişme, sonuç” şeklinde anlamlı bir bütün oluşturmak için sıralama aşağıdakilerden hangisi olmalıdır?
B) I-III-II B) II-I-III
C) III-II-I D) III-I-II
Çözüm: Her üç metinde de “özgür düşünce ortamı” nın bilim ve sanata etkisinden söz edilmektedir. III. metinde “özgür düşünce ortamı” nın tanımı verildiği için bu metin giriş bölümüdür. I. metinde ise giriş bölümündeki düşünce açıklandığı için bu metin gelişme bölümüdür. II. metin, düşüncenin bir sonuca bağlandığı bölüm olduğu için sonuç bölümüdür. O hâlde sıralama “III -I -II” şeklinde olmalıdır. Dolayısıyla cevap “D” seçeneğidir.
