Masal, olaylarının geçtiği yer ve zamanı belli olmayan; peri, dev, cin, ejderha, Keloğlan, köse, Arap Bacı gibi kahramanları, belirli kişileri temsil etmeyen; yani, yer, zaman ve kişileri belli olmayan maceraların hikâyesidir.
Masal Türünün Özellikleri
- Masallar, olaya dayalı sanatsal metinlerdir.
- Masalların yaratıcısı belli değildir, yani masallar anonimdir.
- Masallar genellikle nesirdir, az da olsa bazı masalların içinde manzum parçalar da vardır.
- Masallar, halkın anlayacağı yalın ve sade bir dille oluşturulur.
- Bir masal metni içerisinde halk edebiyatının diğer türlerinin (efsane, fıkra, dua, beddua, mani, bilmece, ağıt, atasözü) örneklerine rastlanır.
- Masalların eğitici ve ders verici özelliği bulunur. İyilikler ödüllendirildiği, kötülükler cezasız bırakılmadığı için kişiler iyilik yapmaya yönlendirilir.
- Hemen her masalda kalıplaşmış 3, 7 ve 40 sayıları yer alır.
- Masallar genellikle dinî ve millî özellikler taşımaz fakat bazı masallarda cami, imam, abdest, İnşallah, besmele, Allah gibi dinî ifadeler geçer.
- Masallar, evrensel özellikler taşır.
- Bir masalda anlatıldığı bölgenin özellikleri yer alabilir.
Kişiler
- Masallarda insanlar, hayvanlar ve hayali yaratıklar iç içedir. Peri, dev, gulyabani, şahmeran, Zümrüdüanka, cin, dev gibi varlıklar masallara özgüdür.
- Masalların asıl kahramanı insanlardır. Masal kişileri belli bir toplumun bilinen bir zamanda yaşamış kişileri değil de, bir padişah, bir tüccar, bir kocakarı… gibi yersiz adsız kişilerdir. Bazen kişinin bir adı varsa bu sadece anlatmayı kolaylaştırsın diye verilmiş ya da sahibinin bir özelliğini, bir halini belirtmek üzere takılmıştır: Sitti Nusret, Keloğlan, Altın Toplu Sultan… gibi.
- Her ülke ve zamanda olabilecek padişah, vezir, köylü, kadın, kadı vb. sembol tiplerdir. Masalların kahramanları hem olağan hem de olağanüstü özelliklere sahiptir. Masal kahramanları olağanüstü güçlerini destanda olduğu gibi Tanrı’dan değil, büyülü bir araçtan, peri ya da dev gibi hayali varlıklardan veya esrarlı ermiş bir kişiden alırlar.
- İnsanların yerini kimi masallarda aslan, tilki, horoz… gibi hayvanlar alır ya da maceralarına devler, periler, ejderhalar… gibi dünyamız üstünde gerçekten yaşamamış ve yaşamayacak olan tabiatüstü varlıklar katışır… Masallardaki at, balık, kuş, ceylan gibi hayvanlar da olağanüstü özelliklere sahiptir. Masalların kendine göre bir mantığı, peşin olarak kabul edilmiş imkânları vardır. Hayvanlar konuşur, bazıları kılık değiştirip insan oluverirler, kimi insanlar da hayvan kılığına girerler, varlıklar ve olaylar alıştığımız ölçülerin dışına çıkabilirler. Bunlar asıl kahramanın macerasına katılan ve onun zaferine hizmet eden yardımcılardır.
- Masal kahramanlarının bazıları sembolik kişilerdir. Keloğlan: şansı, aklı, zekâyı; Köse: hainliği, kötü; en küçük kardeş: zekâyı, aklı, şansı, başarıyı, iyiliği; büyük kardeşler: kıskançlığı ve kötülüğü; üvey anne: kötülüğü ve zulmü temsil eder.
Mekân
- Masallarda mekân büsbütün gerçek dışı ülkelerdir. Masal çevreleri hiçbir coğrafi mekâna bağlanamaz. Masallarda olayların geçtiği ülkelerin sayısı fazla değildir. Genellikle olaylar “memleketin birinde” geçer.
- Masallarda yer alan ülkeler ve şehirler, İstanbul’un doğusunda yer alan ülke ve şehirlerdir. Masallarda geçen İstanbul, Halep, Erzurum, İsfahan gibi şehirler geçse de bunlar sadece birer isimden ibarettir.
- Hint, Hindistan, Mısır, Şam, Çin-Maçin, Yemen, Kaf Dağı, Yedi Derya Adası, periler ülkesi, körler ülkesi, hayvanlar ülkesi gibi belirli masal ülkeleri vardır.
- Masallarda az da olsa çevre betimlemeleri vardır fakat bu betimlemeler gerçeğe değil hayallere dayanır. Gerçek hayatta rastlanması imkânsız saraylar, bahçeler, ırmaklar ve şehirlerden bahsedilir.
Zaman
- Masallardaki zamanın gerçek zamanla hiçbir ilgisi yoktur. Zaman ne kesin ne de yaklaşık olarak tahmin edilebilir.
Masaların “Evvel zaman içinde… Bir varmış bir yokmuş…” gibi ifadelerle başlaması, dinleyiciyi hayal atmosferine
sokarak geçmiş zamanı iyice belirsiz kılmak içindir. - Masallarda olaylar önemine göre sıralanarak aktarılır ve miş’li geçmiş zaman, şimdiki zaman ya da geniş zamanın rivayeti kullanılır.
