Kurtuluş Savaşı’nı sona erdirecek barış antlaşmasının imzalanabilmesi için İsviçre’nin Lozan kentinde düzenlenmiştir. Anlaşma Devletleri Lozan’da yapılacak konferansa aralarındaki görüş ayrılıklarından yararlanmak amacıyla TBMM ve Osmanlı Hükümetini birlikte davet edince TBMM, saltanatı kaldırarak konferansa Türk ulusunun tek temsilcisi olarak katılmıştır. Konferansta TBMM heyetine İsmet (İnönü) Paşa başkanlık yapmıştır.
Lozan Konferansı’nda İtilaf Devletleri, Osmanlı Devleti’nden elde ederek yüzyıllardır sürdürdükleri ayrıcalıkları ve Orta Doğu’daki çıkarlarını sürdürmeyi hedeflerken TBMM Hükümeti, Doğu Anadolu’da Ermeni Devleti’nin kurulmasına kesinlikle izin verilmemesi ve kapitülasyonların kaldırılması konularında asla taviz vermeme kararı almıştır.
20 Kasım 1922’de başlayan konferansa Türkiye, İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya, Boğazlarla ilgili olarak Sovyet Rusya ve Bulgaristan, bazı konularda da Belçika ve Portekiz katılmıştır. ABD ise gözlemci olarak yer almıştır.
Konferansta Boğazlar, Osmanlı borçları, Türk – Yunan sınırı, Musul, azınlıklar ve kapitülasyonlar üzerinde uzun tartışmalar olmuş, ancak birçok konuda anlaşma sağlanamaması üzerine Türk heyeti barış görüşmelerini yarıda keserek Ankara’ya dönmüştür (4 Şubat 1923).
Konferansın dağılmasının ardından 1 Nisan 1923’te TBMM seçimlerin yenilenmesi kararını almış ve savaş hazırlıklarına başlamıştır. Ancak birçok devlet savaşa karşı olduğu için 28 Nisan 1923’te görüşmeler yeniden başlamış ve karşılıklı tavizlerle 24 Temmuz 1923’te Lozan Barış Antlaşması imzalanmıştır.
Lozan Antlaşması’nın Maddeleri
- Suriye sınırı, Ankara Antlaşması’nın (20 Ekim 1921) şartlarına göre belirlenmiştir.
- Irak sınırının barışın imzalanmasından sonra dokuz ay içinde Türkiye ile İngiltere arasındaki görüşmelerle belirlenmesi kararlaştırılmıştır.
- Türkiye – Yunanistan sınırı, Mudanya Ateşkes Anlaşması’nda belirlenen Meriç nehri olarak kabul edilmiştir.
- Adalar: On İki Ada İtalyanlara, Bozcaada ve Gökçeada TBMM’ye, diğer Ege adaları ise Yunanistan’a verilmiştir. Yunanistan’ın Anadolu kıyılarına yakın olan adaları askerî amaçları için kullanması yasaklanmıştır.
- Boğazların idaresi, başkanlığını bir Türk’ün yapacağı uluslararası komisyona bırakılmıştır. Boğazların her iki yakasında 15 km’lik bir alan askerden arındırılacaktır.
- Kapitülasyonlar kesin olarak kaldırılmıştır. Böylece ekonomik bağımsızlığımızın önündeki en önemli engel aşılmıştır.
- Yeni Türk Devleti’nin sınırları içinde yaşayan azınlıkların Türk vatandaşı olduğu kabul edilmiştir.
- Yunanistan’daki Türklerle Anadolu’daki Rumların karşılıklı olarak değiştirilmesi (mübadelesi) kararlaştırılmıştır. Fakat İstanbul’daki Rumlarla Batı Trakya’daki Türkler bu değişimin dışında bırakılmıştır.
- Yunanistan savaş tazminatı olarak Karaağaç‘ı Türkiye’ye bırakmıştır.
- Osmanlı borçları, Osmanlı Devleti’nden ayrılan devletler arasında paylaştırılmış, Türkiye’nin payına düşen borçları Frank ya da Türk parası olarak taksitler hâlinde ödemesi kararlaştırılmıştır.
Bilgi: Lozan Barış Antlaşması’yla; İtilaf Devletleri, Misakmillî’yi ve Türk Devleti’nin bağımsızlığını kabul etmişlerdir. Askerî zaferler bu antlaşma ile siyasi zafere dönüşmüştür. Bu antlaşmaya göre, Türkiye açısından l. Dünya Savaşı sona ermiştir. Lozan Antlaşması, geçerliliğini uzun süre koruması bakımından dünyaya örnek olmuştur.
