İSLAM DÜŞÜNCESİNDE SİYASİ—İTİKADİ YORUMLAR
Mezhep: Görüş, takip edilen ve gidilen yol dernektir. Kendi içinde tutarlı bir metot ve düşünce sistemine sahip olup belli fikir ve şahıslar etrafında oluşan hareketlerdir. Mezhepler; kendisi değil, dinin yorumudur. Düşünce zenginliğidir. Sorunlara çözüm arayışıdır. Hakikatin ortaya çıkmasına yönelik çabalardır.
Fırka: Bölüm, insan grubu, topluluk demektir Siyasi, itikadi nedenlerle ayet ve hadislerin farklı yorumlanmasıyla ortaya çıkan gruplara denir.
1. Haricilik
Müslümanlar arasında ortaya çıkan ilk itikadi fırkadır. Sıffin Savaşı’nda Hz. Ali’yi destekleyen bir grup, savaşın sonlarında gündeme gelen Hakem Olayı ile birlikte ondan desteğini çekip ayrılarak “Lâ hükme illâ lillâh” (Hüküm yalnızca Allah’a aittir) sözüyle ortaya çıkmış, hakem tayin edilmesini kabul ettiği için Hz. Ali’yi de küfürle suçlayarak reddetmişlerdir. Haricilere göre İslam’ın en ideal uygulaması Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer dönemlerinde ve Hz. Osman’ın, hilafetinin ilk altı yılında gerçekleşmiştir. Onlara göre; halifelik için Kureyşli olma şartı yoktur. İman ve amel birbirinden ayrılmaz bir bütündür. Büyük günah işleyen İslam’ın dışına çıkar. Hariciliğin bir alt kolu olarak ortaya çıkan İbadiyye, günümüzde varlığını daha çok Kuzey Afrika’nın bazı bölgeleriyle Madagaskar, Zengibar ve Umman’da sürdürmektedir.
2. Şia
Hz. Ali’nin Hz. Peygamber’den sonra imam olduğuna, imametin kıyamete kadar onun soyundan olacağına ve bu imamların masum olduklarına inanırlar. İmamlar on iki tanedir (isna aşer), masum ve günahsızdırlar. Zeydiye, İsmailiye ve İmamiye günümüzdeki Şia kollarıdır. Şiilik’ten İmamiye yani on iki imam ekolü anlaşılır. İmamiye İran’ın resmi mezhebidir. Bu ekolde dinin temel esasları beştir; tevhit, adalet, nübüvvet, imamet ve ahiret (mead). On ikinci imam hâlen sağdır ve günü geldiğinde tekrar dönerek yeryüzünde adaleti sağlayacaktır. Şia’nın diğer önemli bir ekolü olan Zeydiye ise dördüncü imam Ali Zeynelabidin’in oğlu olan Zeyd’i imam olarak kabul eder. Çoğunluğu Yemen bölgesinde yaşar. İmamların masum ve günahsız olduğunu kabul etmezler
ON İKİ İMAM
- Hz. Ali
- Hz. Hasan
- Hz. Hüseyin
- Ali Zeynelabidin
- Muhammed Bakır
- Cafer-i Sadık
- Musa Kazım
- Ali er — Rıza
- Muhammed Taki
- Ali Naki
- Hasan Askeri
- Muhammed Mehdi
3. Mutezile
Kurucusu Vasıl bin Ata’dır. Emevilerin, ilahi irade sonucu iktidara geldiklerini, toplumdaki buhranların ve yönetimdeki olumsuzlukların kendilerinden değil, her şeyin Allah’ın takdiriyle olduğu görüşünü ileri sürmelerine karşı olarak ortaya çıkmış ve yaygınlaşmıştır. İslam’ın inanç esaslarını nakli delillerin yanında akli ve felsefi delilleri de kullanarak açıklamış ve kelam ilminin ilk temellerini atmıştır. Mutezile, Allah’ın ahirette kesinlikle görülemeyeceğini ve bir şeyin iyi ya da kötü olduğunun akıl yoluyla bilinebileceğini söylemiştir.
Mu’tezile’nin Beş Temel Esası:
1. Tevhit: Allah zatında, sıfatlarında ve fiillerinde birdir. Kıdem, Allah’a mahsus en özel sıfattır. Allah’ın diğer sıfatları onun zatının aynısıdır. Allah zatı ile bilir, görür ve işitir.
2. Adalet: İnsan özgür ve sorumlu bir varlık olarak kendi fiillerinin yaratıcısıdır. Dolayısıyla kötülükleri insan kendi iradesiyle yaratır ve ondan sorumlu olur.
3. Vaad ve vaid: Dünyada amelleri güzel olanların ahirette ödüllendirilmesine vaad, kötü olanların cezalandırılmasına da vaid denir. Allah vaad ve vaidinden dönmez.
4. el-Menzile beyne’l-menzileteyn: Büyük günah işleyen kimse, iman ile küfür arasında bir yerdedir.
5.el-Emru bi’l-ma’ruf ve’n-nehyu ani’l-münker: İyiliği emredip kötülükten sakındırmak her Müslümana farzdır.
4. Maturidilik
İmam Maturidi (M 852—944 Semerkant), aslen Türktür. Ebu Hanife’nin görüşlerinin yaygın olduğu bir ortamda büyüdü. Genç yaşta ilim tahsil ettiği medresenin başına geçti. Kelam, mezhepler tarihi, tefsir ve fıkıh alanında birçok eser verdi. Tefsir kitabı ”Te’vilatu’l-Kur’an” ve akaid kitabı olan ”Kitabu’t—Tevhid” en önemli eserleridir. Akaid alanında ayet ve hadislerle birlikte dinin anlaşılması için aklı da bir temel olarak kabul etmiştir. Ona göre iman, dil ile ikrar ve kalp ile tasdiktir. Genel prensipleri; İnsan, akıl yoluyla Allah’ın bilebilir. İnsanın fiilleri yaratma bakımından Allah’a, kesp (kazanç) yönünden ise insana aittir. İnsana verilen cüz’i irade nedeniyle insan tüm fiillerinden sorumludur. Orta Asya, Uzak doğu, Orta doğu ve Balkanlarda Maturidilik oldukça yaygındır.
5. Eşarilik
Ebu’l-Hasan el-Eşari, (M 874—936 Basra) Ebu Musa el—Eşari’nin soyundan gelir. Ahmet bin Hanbel’in yanında bir süre kaldı. Ehl-i sünnetin diğer itikadi mezhebidir. Gazali ve Fahrettin Razi gibi âlimler Eşariliği benimsemiştir. İmam Eşari, ayet ve hadislerin yanında akli delilleri de kullanmıştır. Eşarilik’in temel görüşleri şunlardır: Müminler ahirette Allah’ı görebilecektir. İnsanların fiilleri Allah tarafından yaratılır. İman, bilgi ve kalp ile tasdikten ibarettir. Kendilerine din ulaşmayanlar Allah katında sorumlu olmazlar. İyi ve kötü, güzel ve çirkin ancak vahiyle bilinebilir. Allah’ın emrettiği her şey güzel, yasakladıkları ise çirkindir. Ahiret ancak ayet ve hadislerle bilinir. Malikiler, Şafiilerin çoğu, Hanbeli ve Hanefilerin de az bir kısmı Eşari’dir. Eşarilik daha çok Hicaz, Kuzey Afrika, Mısır, Irak, Suriye ve Endonezya’da yaygındır.
