Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ile Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti ortak hareket ederek Erzurum’da bir kongre düzenleme kararı aldılar.
Erzurum Kongresi’nin toplanmasında;
- Mondros Ateşkesinin 24. maddesiyle Doğu Anadolu’nun işgal tehdidi altına girmesi
- Doğu Anadolu’da kurulması planlanan Ermeni Devleti’nin engellenmek istenmesi
- İstanbul Hükümetinin Doğu Anadolu’nun Ermenilere bırakılması konusunda teslimiyetçi bir politika izlemesi
- Karadeniz Bölgesi’nde Rumların Pontus Devleti kurma çabalarının engellenmek istenmesi
etkili olmuştur.
Erzurum Kongresi 23 Temmuz’da çalışmalarına başladı. Görüşmelerin başlamasından önce iki Erzurum delegesi istifa ederek Mustafa Kemal Paşa ve Rauf Orbay’ın kongreye katılmasını sağladılar. Kongre başkanlığına Mustafa Kemal Paşa seçildi.
Önemli: Mustafa Kemal, Erzurum Kongresi’ne katılarak;
- Kongrede millî kararlar alınmasını sağlamayı
- Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ile Kazım Karabekir Paşa’nın desteğini almayı
- Doğu illeri temsilcilerinin Sivas Kongresi’ne katılımını sağlamayı
amaçlamıştır.
Erzurum Kongresi Kararları
1. Doğu vilayetleri ile Trabzon ve Canik (Samsun) sancağı birbirinden ayrılmaz ve Osmanlı topluluğunun bir parçası olmak üzere bir bütün teşkil eder.
- Doğu Anadolu’da Ermenilerin, Doğu Karadeniz’de Rumların ayrılıkçı faaliyetlerine karşı ülke bütünlüğü savunulmuştur.
2. Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı Osmanlı Devleti’nin dağılması hâlinde millet birleşerek kendini savunacaktır.
- Ülkenin her yerindeki işgallere tepki gösterilmiş, milletin birleşerek varlığını koruyacağı vurgulanmıştır.
3. Osmanlı Hükümeti vatanın bağımsızlığını sağlayamaz ve koruyamazsa geçici bir hükümet kurulacaktır. Bu hükümet millî kongre tarafından seçilecektir. Kongre toplanmış değilse, bu seçimi Temsilciler Kurulu yapacaktır.
- İstanbul Hükümetinin işgaller karşısında sessiz kalan, Anlaşma Devletlerinin baskılarına boyun eğen tutumuna tepki gösterilmiştir.
- Millî iradeye dayalı bir hükümet kurmak hedeflenmiştir.
4. Osmanlı ülkesinin bütünlüğünün ve ulusal bağımsızlığının sağlanması, saltanat onurunun ve hilafetin korunması için millî kuvvetleri etkili, millî iradeyi hakim kılmak temel ilkedir.
- Millet egemenliğinin esas alınması demokrasi ve cumhuriyet rejimine yönelişi göstermektedir.
- Kuvayımilliyeyi etkili kılmak ifadesiyle millî bir ordu kurularak bağımsızlığın kazanılması amaçlanmıştır.
- Saltanat ve hilafetin korunacağı ifadesi millî egemenlik ilkesiyle ters düşmektedir. Ancak o günün şartları dikkate alınarak öncelikle millî birlik ve beraberliğin korunması hedeflenmiştir.
5. Hristiyan azınlıklara siyasi hâkimiyet ve sosyal dengemizi bozacak imtiyazlar verilemez. Ancak, Osmanlı yasalarıyla ülkemizdeki azınlıklara verilen mal, can ve namus güvenliğine tamamen saygılı kalınacaktır.
- Azınlıkların Anadolu’da bağımsız devlet kurmalarına, ülkenin milliyet esasına göre parçalanmasına karşı çıkılmıştır.
- Azınlıkların varlığına karşı çıkılmadığı görülmektedir.
6. Manda ve himaye kabul edilemez.
- Türk ulusunun kayıtsız şartsız bağımsızlığı hedeflediği vurgulanmıştır.
- Kurtuluş Savaşı’nda “Ya istiklal ya ölüm” parolası benimsenmiştir.
8. Mebuslar Meclisinin derhal toplanmasına ve hükümetin yaptığı işlerin milletçe kontrol edilmesine çalışılacaktır.
- Bu karar ulus egemenliğine önem verildiğini göstermektedir.
- İstanbul Hükümetinin millî iradenin denetimi altına girmesi amaçlanmıştır.
- Halkın yönetim üzerindeki etkisinin artırılmasına çalışılmıştır.
9. Ulusal bağımsızlığımıza saygılı ve ülkemizi ele geçirme amacı taşımayan herhangi devletin teknik, sanayi ve ekonomik yardımı kabul edilebilir.
- Erzurum Kongresi’nde yalnızca iç politikayı ilgilendiren ilkeler değil, bazı dış politika ilkeleri de belirlenerek ilan edilmiştir. Bu da Erzurum Kongresi’nin meclis gibi hareket ettiğini göstermektedir.
- Dış politikada bağımsızlık ilkesi esas alınmıştır.
- Yabancı sermayeye karşı olunmadığı vurgulanmıştır.
Erzurum Kongresi’nin Sonuçları
- Erzurum Kongresi; toplanış amacı ve yapısı bakımından bölgesel, aldığı kararlar yönünden millî bir kongre özelliğine sahiptir.
- Erzurum Kongresi’nde ulusal kararların alınmasında Mustafa Kemal’in kongreye katılması etkili olmuştur.
- Millî egemenliğe dayalı yeni bir hükümetin kurulacağı düşüncesi açıkça Türk ve dünya kamuoyuna duyurulmuştur.
- Kongrede alınan kararları uygulamak üzere bir Temsilciler Kurulu seçilmiştir. 9 kişiden oluşan bu kurulun başkanı Mustafa Kemal Paşa olmuştur.
Önemli: Erzurum Kongresi’nde alınan kararlar Millî Mücadele’ye ve Türk inkılabına yön vermiştir:
- TBMM’nin açılma gerekçesi Erzurum Kongresi kararlarına dayandırılmıştır.
- Mudanya Ateşkes Anlaşması ve Lozan Barış Antlaşması’nın bağımsızlığı savunan kararları, gücünü Erzurum Kongresi kararlarından almıştır.
- Cumhuriyet yönetiminin ruhu, “millî iradeyi egemen kılmak” anlayışında yatmaktadır.
