Günlük hayatta kullanılan elektrikli cihazların hepsinde direnç vardır.
Dirençlerin kullanım amaçları birbirinden farklıdır. Örneğin lambalardaki
dirençler, aydınlatma amacıyla kullanılan dirençlerdir.
Üreteç, lamba, anahtar ve bağlantı kablolarından oluşan basit elektrik
devresi Şekil 1. 6: a’da, devrenin şematik görünümü ise Şekil 1. 6: b’de
verilmiştir.
Anahtar açıkken devrede elektrik akımı oluşmaz. Anahtar kapatıldığında
üretecin uçları arasındaki potansiyel farkı, devrede akım oluşturur
ve lamba ışık verir.
Elektrik devresinde iki nokta arasındaki potansiyel farkı ölçmeye yarayan
devre elemanına voltmetre denir (Görsel 1.4).
Voltmetrenin özellikleri aşağıda verilmiştir.
1. Uçları arasındaki potansiyel farkı ölçülecek olan devre elemanına
paralel bağlanır (Şekil 1.7).
2. Bağlandığı iki nokta arasındaki potansiyel farkını ölçer.
3. İdeal bir voltmetrenin iç direnci çok büyük olduğundan devreye
seri olarak bağlandığında devrenin de direnci çok büyük olur. Bu
durumda devreden ihmal edilebilecek kadar küçük akım geçer ve
voltmetreye seri bağlı devre elemanları çalışmaz (Şekil 1.8).
Elektrik devresinde bir iletken üzerinden geçen akımı ölçmeye yarayan
devre elemanına ampermetre denir (Görsel 1.5).
Ampermetrenin özellikleri aşağıda verilmiştir.
1. Üzerinden geçen akım şiddetinin ölçüleceği devre elemanına seri
bağlanır (Şekil 1.9).
2. Bağlandığı iletkenin üzerinden geçen akımın şiddetini ölçer.
3. İç direnci çok küçük olduğu için ihmal edilir.
Ampermetrenin lambaya paralel bağlandığı elektrik devresinde anahtar
kapatıldığında lambanın ışık vermediği görülür (Şekil 1.10). Dirençli
devre elemanının iki ucu arasına direnci ihmal edilecek kadar küçük
iletken bir tel ya da ampermetre bağlanmış ise akımın tamamına yakını
bu kol üzerinden geçer. Bu nedenle dirençli devre elemanından yeteri
kadar akım geçmediği için devre elemanı çalışmaz. Bu duruma kısa
devre denir.
“Ohm Yasası” deneyinde görüldüğü gibi devreye uygulanan potansiyel
farkı ile iletkenden geçen akım şiddeti arasında bir ilişki bulunmaktadır.
Bu ilişki Alman Fizikçi George Simon Ohm (Corç Saymın Om) tarafından
“Sabit sıcaklıkta bir iletkenin uçları arasındaki potansiyel farkının
bu iletkenden geçen akım şiddetine oranı sabittir. Bu oran iletkenin
direncine eşittir.” şeklinde ortaya konmuştur. Buna Ohm Yasası denir.
Günlük hayatın ayrılmaz parçası hâline gelen cep telefonu, dizüstü
bilgisayar ve tablet gibi cihazlar uzun süre çalıştırıldığında üreteçlerinin
(batarya) ısındığı görülür. Bu ısınmanın sebebi üreteçlerin iç direncinin
olmasıdır. Üretecin elektrik akımının geçişine karşı gösterdiği dirence
üretecin iç direnci denir.
