Doğal Kaynaklar
- Tükenmeyen (yenilenebilen daimi) : Rüzgâr, dalga, güneş, gelgit, su (akarsu, göl, deniz, yeraltı suyu)
- Tükenebilen (yenilenemeyen): Kömür, petrol, doğalgaz, madenler, kaya gazı
- Belirli şartlar dahilinde kendini yenileyebilen: Orman, toprak, hava, jeotermal enerji
1. Tükenmeyen (Yenilenebilen – Daimi) Doğal Kaynaklar
Rüzgâr
Eski dönemlerde yel değirmenleri olarak kullanılan en eski enerji kaynağıdır. Ortaçağ’da yelkenli gemilerin ulaşımında kullanılmıştır. Günümüzde elektrik enerjisi üretiminde kullanılır. ABD, Hollanda, Danimarka, Norveç ve Japonya gibi ülkelerde rüzgâr enerji potansiyeli fazladır. Yenilenebilen cansız doğal kaynak olan rüzgâr, çevre dostudur.
Dalga
Masrafı az ve temiz bir enerji kaynağıdır. Elektrik enerjisi üretiminde kullanılır. Okyanusa kıyısı bulunan ülkelerde enerji potansiyeli fazladır. Dalga enerjisi üretiminde rüzgârların dolaylı bir etkisi vardır. Okyanusa kıyısı olan İngiltere, Fransa, ABD ve Hollanda gibi ülkelerde enerji potansiyeli fazladır.
Güneş
Temiz ve masrafsız bir enerji kaynağı olan güneş enerjisi ısıtma ve soğutma sistemlerinde elektrik enerjisi olarak kullanılır. Ülkelerin güneş enerjisi potansiyellerinde iklim özellikleri doğrudan etkilidir. Güneş; rüzgâr, su ve dalga gibi doğal kaynaklar üzerinde etkilidir. Akdeniz iklim bölgesi ülkeleri, Ortadoğu ve Arap Yarımadası, Avustralya güneş enerjisi potansiyelinin fazla olduğu yerlerdir. Kurulumu zor ve maliyetli, çevre dostu kaynaktır.
Su
Akarsu üzerine kurulan barajlarla elde edilen enerji kaynağıdır. Su enerjisi potansiyelinin fazla olduğu yerlerle akarsu yatak eğiminin fazla olduğu alanlar benzerlik gösterir. Ortalama yükseltisi fazla olan, engebeli ve yağışlı iklim özelliklerine sahip ülkelerde su gücü fazladır. Türkiye, Kanada, ABD, Hindistan ve Norveç gibi ülkelerde su enerjisi potansiyeli fazladır.
2. Tükenebilen (Yenilenemeyen) Doğal Kaynaklar
Petrol
Bitki ve hayvan fosillerinin deniz, göl ve akarsu tabanlarında birikmesiyle meydana gelmiş 3. zaman oluşumlu doğal kaynaktır. Organik tortul kayaçlardır. Petrokimya sanayi, ulaşım faaliyetleri ve elektrik enerjisi üretiminde kullanılır. Suudi Arabistan, İran, Rusya, ABD, Kuveyt, Kazakistan, Nijerya, Azerbaycan gibi ülkeler petrol yönünden zengin ülkelerdir.
Doğalgaz
Petrol ve Linyit gibi fosil yakıtlara göre daha temiz ve güvenilir bir doğal kaynaktır. S. jeolojik zamanda oluşmuştur. Sanayi, ulaşım, konutların ısıtılması ve elektrik enerjisi üretiminde kullanılır. İran, Rusya, Kanada, ABD ve Suudi Arabistan gibi ülkelerin doğalgaz potansiyeli fazladır.
Kömür
Bitki ve hayvan kalıntılarının tabakalar arasında kalıp taşlaşmasıyla oluşmuş organik kayaçlardır. Taş kömürü, linyit, turba gibi kömür çeşitleri bulunur. Taş kömürü l. jeolojik zamanda oluşmuş, linyit ve turba III. Jeolojik zamanda meydana gelmiştir. Taş kömürünün kalori değerinin daha yüksek olması, demir-çelik sanayisinde kullanımını arttırmıştır. Linyit genellikle termik santrallerde elektrik enerjisi üretme amaçlı kullanılır. Çin, ABD, Rusya, Hindistan, Almanya ve Güney Afrika Cumhuriyeti kömür potansiyeli bakımından zengin ülkelerdir.
Kaya Gazı
Tükenebilen fosil yakıtlardan olan kaya gazı, doğalgaz ve petrol yataklarıyla dağılışı benzerdir. Yatay sondajlama yoluyla çıkarılır. Hava kirliliğine yol açar. Dünyada ABD, Rusya ve Norveç gibi ülkeler rezerv yönünden zengindir.
Diğer Madenler
Diğer madenler bakır, bor, alüminyum, ferro-krom ve elmas gibi metalik madenlerden oluşur. Bunlar ağır sanayinin temelini oluşturur.
3. Belirli Şartlar Altında Kendini Yenileyebilen Doğal Kaynaklar
Toprak
İnsanların yaşamlarını devam ettirdiği, tarım ve hayvancılıkta kullandığı doğal kaynaktır.
Jeotermal
Magmanın etkisiyle oluşmuş sıcak su kaynağı enerjisidir. Jeotermal enerji potansiyelinin fazla olduğu yerlerle levha sınırları ve fay hatlarının dağılışı benzerdir. Jeotermal kaynaklar enerji üretiminde, konutların ısıtılmasında, sanayide ve tarım (sera) da kullanılır. Son zamanlarda sağlık turizmi amaçlı kullanılan doğal kaynaktır. İzlanda, İtalya, Türkiye, Japonya, Hawaii jeotermal enerji potansiyelinin fazla olduğu ülkelerdir.
Ormanlar
Yıllık yağış miktarının yüksek ve yağış rejiminin düzenli olduğu yerlerde görülen doğal kaynaktır. Sıcak ve nemli ortamlarda ormanlar kendilerini daha hızlı yeniler. Atmosferin oksijen kaynağı olan bu doğal kaynak kağıt ve kereste fabrikalarında kullanılır. Brezilya, Rusya, ABD, Norveç, Kanada, Hindistan, Finlandiya ve Nijerya gibi ülkeler orman yönünden zengindir.
Hava
Hava içindeki gazlarla canlıların devamlılığını sağlar. Sanayileşmenin fazla olduğu yerlerde hava kirliliği fazladır. Örneğin; Batı Avrupa ülkeleri yoğun sanayi faaliyetlerine bağlı olarak oluşan hava kirliliğiyle mücadele etmektedir.
Doğal Kaynakların Yararları ve Ekonomi ile İlişkisi
Geçmiş dönemlerden beri insanoğlu doğal kaynaklardan farklı şekillerde yararlanmıştır. İlk önce taş ve metallerden kesici aletler yapmış, bakır, demir ve krom gibi madenleri araç ve gereç yapımında kullanmıştır. Sanayi Devrimiyle birlikte doğal kaynakların önemi iyice artmıştır. İnsanoğlunun sanayileşme sürecinden sonra doğalgaz, petrol, linyit ve taş kömürü gibi doğal kaynakları enerji kaynağı olarak kullanmış ve günümüzde hala farklı alanlarda da kullanmaktadır. 18. yy’daki Sanayi Devrimi insanlık tarihi açısından dönüm noktasıdır. Gelişmişlik düzeyi yüksek ülkelerde doğal kaynaklardan daha verimli yararlanılmaktadır.
Gelişmiş ülkeler doğal kaynaklardan etkin şekilde yararlanma yollarını aramaktadırlar.
Örnek: Rusya, Çin
Yeterli sermaye ve alt yapıya sahip olmayan ülkeler zengin doğal kaynaklara sahip olsalar da gelişememektedir.
Örnek: Nijerya, Azerbaycan
Bazı ülkelerde ise kıt olan doğal kaynakların yanında yetersiz sermaye ve alt yapı, ülkelerin doğal kaynaklarından etkin bir şekilde yararlanılmasını engellemektedir.
Örnek: Moğolistan, Afganistan
Doğal kaynaklar bakımından fakir olan bazı ülkeler ise sermaye, iş gücü ve teknolojinin yeterli olması sayesinde ham maddeyi ithal ederek açığını kapatmış ve gelişmeyi devam ettirmiştir.
Örnek: Japonya
