DİVAN EDEBİYATI (13. yy. — 19. yy.)
Divan edebiyatına klasik Türk edebiyatı, saray edebiyatı, yüksek zümre edebiyatı, havas edebiyatı, Osmanlı edebiyatı (Osmanlı şiiri) ve az da olsa Enderun edebiyatı da denmiştir.
Şiir ağırlıklı bir edebiyat olan bu edebiyatta, şiirler “divan” adı verilen kitaplarda toplandığı için “divan edebiyatı” olarak adlandırılmıştır. En çok tercih edilen “divan edebiyatı” ifadesi ilk kez Ömer Seyfettin ve Ali Canip tarafından kullanılmıştır.
Divan edebiyatı saray, medrese ve konak çevresinde geliştiği için “saray edebiyatı” veya “medrese edebiyatı” olarak adlandırılmıştır.
Okumuş kesime seslendiği ve daha çok okumuş kesimin ilgilendiği bir edebiyat olduğu için “yüksek zümre edebiyatı” olarak adlandırılmıştır.
Batılı doğu bilimciler eski Türk edebiyatını “Osmanlı edebiyatı” veya “Osmanlı şiiri” olarak adlandırmıştır.
Divan edebiyatına “klasik Türk edebiyatı” denmesinin sebebi, divan edebiyatının değişmez kurallara bağlı sanat anlayışının olması, gerek çağında gerek daha sonra üstat olarak kabul edilen güçlü sanatçıların yetişmesi, uzun bir süre varlığını sürdürmesi ve geçmişinin eski olmasıdır.
Enderun, devlet yönetiminde görev alacak kişilerin eğitim ve öğretim gördükleri saray okuluna verilen addır; Enderun’da Türk kültürüne hizmet etmiş birçok şairin çıkması nedeniyle eski Türk edebiyatı ” Enderun edebiyatı” olarak da adlandırılmıştır.
Divan edebiyatına “İslamî Türk edebiyatı” ve “ümmet çağı Türk edebiyatı” da denmiştir; bu adlandırma Türk halk edebiyatının kapsamında yer alan tekke edebiyatını da kapsar.
Divan edebiyatı veya şiiri için tarz-ı kadîm (eski tarz), şiir-i kadîm (eski şiir), şiir-i kudemâ (eskilerin şiiri), edebiyatı-ı kadîme (eski edebiyat) tabirleri de kullanılmaktadır. Aşağıdaki dizelerde “tarz-ı kadîm” ifadesiyle divan şiiri kastedilmiştir:
Evet, tarz-ı kadîm-i şi ’ri bozduk, herc ü merc ettik,
Nedir şi ’r-i hakiki safha-i irfana derc ettik
Türklerin İslamiyet’i kabul ettikten sonra doğudan batıya yayılıp yerleştikleri geniş alanda oluşturdukları ve altı yüz yıldan fazla süren edebiyattır.
Divan edebiyatında şiir ön plandadır, nesir ikinci plana atılmıştır. Eskiden edebiyat yerine “şiir ve inşa” denmiştir. “İnşa” ifadesi ile nesir kastedilmiştir.
Divan Edebiyatının Kaynakları Şunlardır;
- Kur’an-ı Kerim
- Hadis
- Evliya Menkıbeleri
- Kısas-ı Enbiya (Peygamber Hikayeleri)
- Tasavvuf
- Firdevsi’nin Şehname adlı Eseri
- Dil Malzemesi
