ÇEKİM EKLERİ
Eklendiği sözcüğün anlamında değişiklik yapmayan eklerdir. Eklendiği sözcüğün diğer sözcüklerle anlam ilişkisi kurmasını sağlar.
1. Durum (Hâl) Ekleri
İsimlere eklenerek onların durumlarını (belirtme, yönelme, bulunma, ayrılma) gösteren eklerdir.
A. Belirtme Durumu (Hâli):
-i / -ı / -u / -ü ekleriyle yapılır. İsimlere ”neyi, kimi” sorularının anlamını karşılayacak şekilde belirtme durum anlamı katar.
- Aldığım kitabı (neyi) masanın üstünde unuttum.
- Arkadaşlarım Ayşegül’ü (kimi) çağırmışlar.
B. Yönelme Durumu (Hâli)
-a / -e ekleriyle yapılır. İsimlere “nereye, kime” sorularının anlamını karşılayacak şekilde yönelme durum anlamı katar.
- Bu hafta sonu İstanbul’a (nereye) bir gezi düzenlenecek.
- Okul çıkışında babaanneme (kime) uğradım.
C. Bulunma Durumu (Hâli):
-da / -de / -ta / -te ekleriyle yapılır. İsimlere “nerede, kimde” sorularının anlamını karşılayacak şekilde bulunma durum anlamı katar.
- Evden çıkarken şemsiyemi evde (nerede) bıraktım.
- En sevdiğim kitabımı Murat’ta (kimde) unuttum.
D. Ayrılma Durumu (Hâli):
-dan / -den / -tan / -ten ekleriyle yapılır. İsimlere “nereden, kimden” sorularının anlamını karşılayacak şekilde ayrılma durum anlamı katar.
- Arabalar hızlı bir şekilde sokaktan (nereden) geçiyor.
- Okuyacağım kitapların hepsini Elif’ten (kimden) aldım.
Bir isim, durum (hâl) eklerinden hiçbiriyle çekimlenmemişse “yalın durumda” kabul edilir.
Bu kitaplar seni bir süre idare eder. (Durum eki almadığı için yalın durumdadır.)
2. İyelik (Aitlik) Ekleri
İsimlere eklenerek onun ”kime” ya da “neye” ait olduğunu bildiren eklerdir. İyelik eki alan isimler “kimin, neyin” sorularına cevap olacak şekilde çekimlenir. İyelik eki alan bir isimde “benim, senin, onun, bizim, sizin, onların” anlamlarından biri oluşur.
- Okulda çok iyi bir arkadaşım var. (Kimin arkadaşı?) (Benim arkadaşım)
- Saçların bugün çok güzel olmuş. (Kimin saçları?) (Senin saçların)
- Dün top oynarken Ahmet’in kafası acımış. (Kimin kafası?) (Onun—Ahmet’in kafası)
- Bütün okulda bizim başarımız konuşuluyor. (Kimin başarısı?) (Bizim başarımız)
- Projeniz bu yıl bir yarışmaya katılacakmış. (Kimin projesi?) (Sizin projeniz)
- Dün sabah Ayşelerin arabaları bozulmuş. (Kimin arabası?) (Onların—Ayşe’lerin-arabaları)
Bir isme getirilen —ı / —i / —u / —ü ekleri “neyi, kimi” sorularına cevap veriyorsa “belirtme durum eki”, “neyin, kimin” sorularına cevap
veriyorsa “iyelik eki”dir.
O evi bugün satılığa çıkarmışlar. (Neyi satılığa çıkardılar? = Belirtme durum eki)
Yazı yazarken bir anda kalemi kırıldı. (Kimin kalemi kırıldı? = İyelik eki)
3. Tamlayan Ekleri
İyelik (aitlik) eklerinden birini alan ismin ait olduğu varlığın aldığı eklerdir.
- Arkadaşlar da benim kitaplarımı okuyorlar.
- Her şeyden önce bizim sözümüzü dinler.
- Eşyalarımı senin dolabına koyabilir miyim?
- Basketbol maçları sizin okulda yapılacak.
- Evin kapısı ardına kadar açıktı.
- Bu çalışma onların eseri olacak.
4. Çokluk Eki
İsimlere eklenerek çokluk anlamı meydana getiren —lar / -ler ekleridir.
- Gökyüzünden kuşlar geçiyor kanat çırparak.
- Sınav kağıdında bazı yanlışlar göze çarpıyordu.
-lar / -ler eki her zaman çoklu anlamı katmaz, ”saygı, yaklaşık, abartma, aile, millet” gibi anlamlar da katar
- Bu toplantıya Ayşe Hanımlar da katılacakmış. (Saygı)
- 5 yaşlarında bir çocuk kapıda bekliyor. (Yaklaşık)
- Bugün dünyalar kadar işi olduğunu söylüyor. (Abartma)
- Akşam yemeğine amcamlar gelecek. (Aile)
- Türklerin dünya kültürüne büyük katkısı olmuştur. (Millet)
