İslam aklın korunmasına büyük önem vermiştir. Akıl, Allah’ın insana verdiği en önemli özelliklerin başında gelir. Çünkü insanın dinen sorumlu olmasının en temel şartlarından biri akıldır.
İslam’a göre aklı olmayan kişinin dini sorumluluğu da yoktur. Aklı olmayan bir kişi yaptığı hiçbir davranıştan mahşerde hesaba çekilmeyecektir. Bu nedenle sevgili peygamberimiz bir hadislerinde, “Aklı olmayanın dinide yoktur.” buyurmuşlardır. Akıl, anlama, düşünme ve kavrama gücüdür. Akıl, doğru ile yanlışı ayırt edebilme yeteneğidir. Bu nedenle aklın korunması çok önemlidir.
Akıl-İrade İlişkisi
Birkaç şey arasından tercih edebilme gücüne irade denir. Bir Külli bir de cüz—i irade vardır. Allah tarafından insana verilen ve sınırlı olan iradeye cüz-i irade denir. Allah’ın her şeyi kuşatan sınırsız ve sonsuz olan iradesine ise küll—i irade denir. Akıl olmadan insan iradesinin hiçbir önemi yoktur. Çünkü aklını kullanamayan kimse, veya akli melekesini kaybeden kimse iradesini de kullanamaz. Bu nedenle insanı diğer canlılardan ayıran ve dinen sorumlu olmasındaki temel özelliklerden biri olan iradenin kullanılabilmesi için de aklın korunması şarttır. Kur’an’ı Kerimde Allah, “Biz, hakikaten insanoğlunu şan ve şeref sahibi kıldık… Onları, yarattıklarımızın birçoğundan cidden üstün kıldık.” (İsra Suresi 70. ayet) buyurarak insanın diğer canlılardan üstünlüğüne işaret etmektedir. “Allah size işte böylece ayetlerini açıklar ki düşünüp hakikati anlayasınız. ” (Bakara Suresi, 242. ayet) İnsan, aklını ve iradesini özgürce kullanarak yaptığı bütün davranışlardan sorumludur. Bu nedenle din, insanın sorumlu tutulabilmesi için insana irade vermiştir. Bu iradenin kullanılabilmesi içinde aklın korunması zorunludur.
Aklın Korunmasında Zararlı Alışkanlıklardan Kaçınmanın Önemi
İslam dini aklın korunmasına büyük önem verdiği için aklın kullanılmasına mani olan zararlı maddelerin kullanılmasına da karşı çıkmıştır. Bu nedenle alkol ve uyuşturucu gibi insana sarhoşluk vererek insanın aklını kullanmasına engel olan zararlı maddelerin kullanılmasını da haram kılmıştır.
Konuyla ilgili bir ayet
“Ey iman edenler! Şarap, kumar, dikili taşlar (putlar), fal ve şans okları birer şeytan işi pisliktir; bunlardan uzak durun ki kurtuluşa eresiniz. Şeytan içki ve kumar yoluyla ancak aranıza düşmanlık ve kin sokmak, sizi Allah ’ı anmaktan ve namaz kılmaktan alıkoymak ister. Artık bunlardan vazgeçtiniz değil mi?” (Mâide Suresi, 90- 91 .ayetler)
Konuyla ilgili Bir Hadis
“Her sarhoş edici haramdır. Çoğu içildiği zaman sarhoş eden şeyin az içilmesi de haramdır ” (Hadis-i Şerif)
“İçki, bütün kötülüklerin anasıdır.” (Hadis-i Şerif)
Aklımızı Kullanabilmek İçin Aklımızı Korumalıyız
Din, insandan aklını korumasını ve aklıyla düşünmesini ister. Bu konuyla ilgili Kur’an’da birçok ayete yer verilmiştir. Kur’an’da, birçok ayette yüce Allah, insana “düşünmüyor musunuz, aklınızı kullanmıyor musunuz, ibret almıyormusunuz” gibi ifadelerle seslenerek, aklını kullanması gerektiğini söyler. Bu nedenle din aklın korunmasına büyük önem verir. Çünkü aklı olmayan, akli melekesini kaybeden insan düşünemez ve ibret alamaz.
Bu konuyla ilgili bazı ayetler şu şekildedir:
“Bunda düşünenler için dersler vardır Düşünmez misiniz? Akletmiyor musunuz?” (Kasas Suresi, 51. ayet)
“(Resûlüm!) Sana bu mübarek Kitab ’ı, âyetlerini düşünsünler ve aklı olanlar öğüt alsınlar diye indirdik. ”(Sad Suresi, 29. ayet)
“Umulur ki düşünürsünüz diye ayetlerimizi size böyle açıklıyoruz. ” (Bakara Suresi, 76. ayet)
“Yeryüzünde birbirine komşu kıtalar, üzüm bağları, ekinleri bir kökten ve çeşitli köklerden dallanmış hurma ağaçları vardır. Bunların hepsi bir su ile sulanır. (Böyle iken) yemişlerinde onların bir kısmını bir kısmına üstün kılarız. İşte bunlarda akıllarını kullanan bir toplum için ibretler vardır. ” (Rad Suresi, 4. ayet)
