Ünlem Cümlesi
Bir şaşırma, sevinme, kızma belirten veya seslenme içeren cümlelere ünlem cümlesi adı verilir. Örneğin, “Eyvah ne yer ne yâr kaldı!” cümlesi seslenme içerdiği için ünlem cümlesidir.
Ara Söz
Cümlenin anlamını güçlendirmek ya da bir açıklama yapmak amacıyla cümlenin akışını keserek araya alınan sözlere “ara söz” denir.
Ara sözler, bir ögeyi vurgulamak, o ögeyi daha iyi açıklamak için kullanılır.
Bazı ara sözler, açıklayıcısı oldukları ögenin içinde ye alır, cümle çözümlemesinde o ögeyle birlikte alınır.
0 Ara sözler, “özne , nesne , dolaylı tümleç”, “edat tümleci” ve “zarf tümleci” gibi ögelerin açıklayıcısı olur.
— “Kalabalıktan biri, yaşlı bir adam, elini kaldırdı.” cümlesinde “yaşlı bir adam” sözü kendisinden önce yer alan “kalabalıktan biri” öznesinin açıklayıcısıdır.
— “İstanbul’a, doğduğu şehre, bir daha dönmedi.” cümlesinde “doğduğu şehre” sözü kendisinden önce yer alan “İstanbul’a” dolaylı tümlecinin açıklayıcısıdır.
— “Eylül’ü, edebiyatımızın ilk psikolojik romanını, sıkıcı bulmuş.” cümlesinde “edebiyatımızın ilk psikolojik romanını” sözü kendisinden önce yer alan “Eylül’ü” nesnesinin açıklayıcısıdır.
Genellikle cümle biçiminde olan ve “ara cümle” olarak da adlandırılan ara sözler, cümle dışı unsurdur, cümlenin hiçbir ögesi olmazlar.
— “Bir sabah –0 sabahı hiç unutmayacağım penceremin altından bir ses duydum.” cümlesinde “o sabahı hiç unutmayacağım” sözü herhangi bir ögenin açıklayıcısı olmadığı için cümle dışı ara sözdür.
Ara sözün cümlenin ögesi olup olmadığını anlamanın en kolay yolu, ara söz olarak düşünülen sözün başına “yani” sözcüğünü getirmektir. Sözün başına “yani” sözcüğü getirilebilirse ara söz cümlenin ögesidir. . “Şair, o büyük ağıtçı, ölümü ekti toprağa.” cümlesinde ara söz olan “o büyük ağıtçı” sözünün başına “yani” sözcüğü getirilebilir, bu durumda ara söz cümlenin ögesidir.
