Türkiye toprakları başta tarım olmak üzere hayvancılık, ormancılık ve sanayide kullanılmaktadır.
1. Toprağın Tarımda Kullanılması
- Ülkemizde arazi kullanımı açısından en fazla alanı çayır ve mera arazileri oluşturur. Tarıma elverişsiz arazi alanı %14’ten fazladır. Bu oranın içerisinde nadas, çayır ve mera arazileri de dahil edilirse %40’ın üzerindeki alan tarıma elverişsiz diyebiliriz.
- Türkiye topraklarının %70’e yakını şiddetli erozyon tehlikesi altındadır. Halkın bilinçsiz olması, tarımsal faaliyetlerde nadas uygulamaları, yer şekillerinin engebeli ve eğimli olması erozyonun en önemli nedenleridir.
- Ülkemizdeki tarla arazilerinin büyük bir kısmında kuru tarım (Tahıl tarımı) ürünleri yetiştirilmektedir. Özellikle karasal iklim bölgelerindeki platoluk ve ovalık alanlarda tahıl tarımı yaygın olarak yapılır. Buralarda kahverengi ve kestane renkli step toprakları yaygındır.
- Baklagiller (fasulye, mercimek, nohut) tarla arazilerinin %8’lik alanlarda yetişir.
- Sanayi bitkileri, tarla arazilerinin %7’lik kısmını oluşturmaktadır. Bu arazilerde şekerpancarı, pamuk, tütün, çay, haşhaş, keten ve kenevir yetiştirilir.
- Çay tarımı nemli ve yıkanmış toprakların yaygın olarak görüldüğü Doğu Karadeniz kıyılarında görülür.
- Zeytin ve ayçiçek gibi yağlı, tohumlu bitkilerde patates ve soğan gibi yumru bitkiler tarım topraklarının %5’lik alanında yetiştirilir.
- Türkiye arazileri içinde sebze ve çiçek bahçeleri en az alanı kaplar.
Analiz: Her bitki türüne özgü toprak türleri bulunmaktadır. Bu toprak türleriyle tarımsal üretimi yapılan ürünleri eşleştirelim.
Kahverengi orman toprağı -› Çay, fındık
Kurak, kireçli toprak -› Antep fıstığı
Kumlu toprak -› Patates, soğan, pancar
Volkanik kumlu ve killi toprak -› Üzüm
Kahverengi kestane renkli toprak -› Tahıl tarımı
Terra rossa -› Zeytin
2. Toprağın Hayvancılıkta kullanılması
Farklı iklim ve toprak türleri üzerinde yetişen bitki türleri hayvancılık faaliyeti üzerinde doğrudan etkilidir. Buna göre;
- Terra rossa topraklar üzerindeki makilik ve çalılık alanlarda kıl keçisi yetiştiriciliği,
- Kahverengi ve kestane renkli topraklar üzerindeki bozkırlarda küçükbaş hayvancılık (koyun) yetiştiriciliği,
- Çernezyom topraklar üzerindeki çayırlarda büyükbaş hayvancılık, (sığır)
- Dut ağacının yaygın olduğu yerlerde ipekböcekçiliği,
- Çiçek ve çam ormanlarında arıcılık faaliyeti yoğun bir şekilde yapılmaktadır
3. Toprağın Sanayide kullanılması
Farklı sanayi dallarında toprak hammadde olarak kullanılmaktadır. Türkiye’de toprak hammaddesine dayalı en yaygın sanayi dalı çimento sanayidir. Çünkü hammaddesi olan killi topraklar ülkemizin her bölgesinde yaygın olarak bulunmaktadır. Tuğla, kiremit, seramik, çinicilik ve cam sanayinin hammaddesi topraktır.
4. Topraklarımızdaki Ormancılık
Orman ürünleri toprağa dayalı bir ekonomik etkinliktir. Ülke topraklarının yaklaşık %28’i ormanlarla kaplıdır. Ormancılık faaliyeti genellikle kıyı bölgelerimizde gelişmiştir. Buralarda gelişmesinde sıcaklık, nem ve yağış koşulları etkilidir. Bu alanlar, Batı Karadeniz (Zonguldak, Bartın, Kastamonu), Doğu Karadeniz (Rize, Giresun, Trabzon) başta olmak üzere, Mersin, Muğla ve Antalya diğer yoğunlaştığı yerlerdir.
Ormanlardan Elde Edilen Ürünler:
Asıl Orman Ürünleri: Tomruk, parke, mobilya, sunta, kağıt, kontraplak, telefon ve maden direği, odun vb. dir.
Yan Orman Ürünleri: Reçine, sığla yağı, çam kozalağı, çam fıstığı, ıhlamur, keçi boynuzu, defne yaprağı vb. dir.
Örnek: Türkiye’de
– her mevsim yağışlı ve nemli,
– yazları serin, kışları ılık ile
– kışları yağış az, donlu gün sayısı fazla, yaz yağışları en fazla olan yörelerde
aşağıdaki verilen toprak türlerinden hangileri yaygın olarak görülür?
A) Terra rossa – çernezyom
B) Vertisol – regosol
C) Kahverengi step – kestane renkli step
D) Alüvyal – Iitosol
E) Kahverengi orman – çernezyom
Çözüm: Soru kökünde Karadeniz ile sert karasal iklimin özellikleri verilmiştir. Karadeniz ikliminde kahverengi orman, sert karasal iklimde (Erzurum-Kars) çernezyom topraklar yaygındır. Cevap: E
Örnek Soru: Türkiye’nin topraklarının % 36’sında tarım yapılmaktadır. Ancak bazı tarım ürünleri bazı toprak tiplerinde daha fazla yetişme imkanı bulur.
Buna göre fazla yıkanmış olan kireçsiz orman toprakları,
I. çay
II. kivi
III. patates
gibi tarım ürünlerinden hangilerine uygundur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III
