Tamlama Yanlışları
Sıfat ve isim tamlamalarının ortak kullanılması yani tamlayanların aynı tamlanana bağlanması anlatım bozukluğuna sebep olur. İsim tamlamalarında tamlanan iyelik (tamlanan) eki alırken sıfat tamlamalarında tamlanan iyelik eki almaz.
“Yoksul insanlara tıbbi ve gıda yardımı yapıyor.” cümlesinde “tıbbi” sözcüğü sıfat “gıda” sözcüğü ise isim olduğu için iki sözcük “yardımını” tamlananına bağlanamaz. Cümlenin doğrusu “Yoksul insanlara tıbbi yardım ve gıda yardımı yapıyor.” şeklinde olmalıdır.
Aşağıda verilen cümlelerde tamlama yanlışlığından kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır:
- Son derste belgisiz ve sayı sıfatlarını öğrendik.
- Bu yıl da kültürel ve sanat etkinlikleri gerçekleştirildi.
- Kaza yerine birçok askeri ve polis aracı geldi.
- Ekonomik ve kültür açısından iyi bir proje yaptık.
- Teknolojik ve işgücü yetersizliği ekonomiyi çökertir.
- Her yemekte ya yeşil ya da süs biberi isterdi.
- Babam tarihi, annem macera romanlarından hoşlanır.
- Sivil ve kamu araçlarının buraya girmesi yasaktır.
- Batılı ve Arap ülkeleri, karardan memnun oldu.
Uyarı: Aynı tamlanana bağlanan sözcüklerin her ikisi aynı türde ise anlatım bozukluğu olmaz. Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasına sıfat girebilir.
Belirtisiz isim tamlamasında tamlayan ile tamlanan arasına sıfat giremez, sıfat tamlamanın başına gelir ve tamlamanın tümünü niteler ya da belirtir. Belirtisiz isim tamlamasında tamlayan ile tamlanan arasına sıfat koyulursa anlatım bozukluğu olur.
“Orman yüksek mühendisi” tamlaması yanlış, “yüksek orman mühendisi” tamlaması doğrudur.
“Milli eğitim eski bakanı” tamlaması yanlış, “eski milli eğitim bakanı” tamlaması doğrudur.
Çoğul anlamlı belgisiz sıfatlardan veya sayı sıfatlarından sonraki sözcüklere çoğul eki eklemek anlatım bozukluğuna yol açar.
“Birçok seneler geçti, dönen yok seferinden.” dizesinde “birçok” sözcüğü çoğul anlam taşıdığı için “seneler“ sözcüğündeki “—ler” çoğul eki kullanılmamalıdır.
Uyarı: Sayı sıfatlarıyla kurulmuş tamlamalar kalıplaşmış ise anlatım bozukluğu yoktur: Beş Hececiler, Yedi
Meşaleciler, Üç Aylar, Kırk Haramiler, Yedi Cüceler, Üç Ahbap Çavuşlar, Yedi Uyurlar…
Tamlayanı veya tamlananı ortak olmayan sözcüklerin ortak tamlanan veya tamlanana bağlanması anlatım bozukluğuna yol açar.
“Denizli ve Aydın’ın Kuşadası ilçelerinde hafif şiddette iki deprem yaşandı.” cümlesinde “Denizli” ve “Aydın’ın” sözcükleri “Kuşadası ilçelerine sözüne bağlandığı için anlatım bozukluğu vardır. Cümlenin doğrusu “Denizli’de ve Aydın’ın Kuşadası ilçesinde hafif şiddette iki deprem yaşandı.” şeklinde olmalıdır.
Tamlayanın kullanılması gerektiği halde kullanılmaması anlatım bozukluğuna yol açar.
“Gençlere yol gösterecek, yanlış yapmalarını önleyecek bir lider olmak istiyorum.” cümlesinde virgülden sonra “gençlerin” tamlayanının getirilmesi gerekir.
Tamlayan ya da tamlanan ekinin kullanılması gerektiği halde kullanılmaması anlatım bozukluğuna yol açar.
Yeni sözcükler yaratmak isteyen her ulus dilinin sunduğu imkânlardan yararlanması gerekir.” cümlesinde “ulus” sözcüğü tamlayan durumunda olduğu için sözcüğün tamlayan ekini alarak “ulusun” şeklinde kullanılması gerekir.
Tamlayan ekinin gereksiz kullanılması da anlatım bozukluğuna yol açar.
“Türkiye’nin birkaç bölgesi hariç henüz kar yüzü görmedi.” cümlesinde “Türkiye’nin” sözcüğü öznedir ve herhangi bir sözcükle tamlama kurmadığı için sözcükteki “—nin” tamlayan eki atılmalıdır.
Doğrularını da yazsaydınız keşke… Hiç beğenmedim!